Technologie op maat: De cliënt voorop bij domotica in de zorg

Abstract

Een explorerend kwalitatief onderzoek waarin de relatie tussen domotica in de extramurale zorg en cliëntgericht werken wordt onderzocht. De aanleiding is de hervorming van de langdurige zorg waarbij zelfredzaamheid centraal staat. Dit heeft tot gevolg dat de zorg naar de thuissituatie verschuift en technologie deze verandering moet ondersteunen (NIVEL, 2014; VWS, 2013; Peeters et al., 2013). Domotica kan als vorm van zorgtechnologie zowel ondersteunende als toezichthoudende zorgtaken overnemen, maar hierbij staat ter discussie of middels domotica zorg op maat kan worden verleend waarbij de kwaliteit van de zorg en het welzijn van de cliënt gewaarborgd blijven (Krijgsman et al., 2013, 2014; Van der Wal, 2009). De hoofdvraag in dit onderzoek luidt: Welke verwachtingen hebben zorgverleners en cliënten binnen Zorgspectrum van cliëntgericht werken middels domotica in de extramurale zorg? Het onderzoek is een casestudie en heeft plaatsgevonden bij Zorgspectrum.

Een literatuurstudie is uitgevoerd om een theoretisch kader neer te zetten waarin de onderzoeksconcepten domotica in de zorg en cliëntgericht werken, worden geduid. Op basis van deze inzichten is het empirisch onderzoek uitgevoerd bestaande uit twintig semigestructureerde interviews met zorgverleners en cliënten Zorg Thuis van Zorgspectrum. Ten behoeve van de betrouwbaarheid en validiteit diende een op literatuur gebaseerde topiclijst als leidraad en zijn alle interviews getranscribeerd en gecodeerd om structuur in de kwalitatieve data aan te brengen. Aan de hand van deze resultaten zijn de verwachtingen van zorgverleners en cliënten geanalyseerd en vergeleken met het theoretisch kader.

In overeenstemming met de literatuurstudie blijkt uit de interviews dat ouderen welwillend zijn om domotica in de toekomst te gebruiken wanneer dit bijdraagt aan het veiligheidsgevoel of een zelfstandige woonsituatie. De respondenten die de rol van zorgverlener vervullen erkennen de meerwaarde en mogelijkheden van domotica, terwijl respondenten die de rol van cliënt vervullen, domotica voornamelijk als noodzaak zien om zelfredzaam te blijven. Cliëntgericht werken wordt geïnterpreteerd als het centraal stellen van de cliëntwens waarbij de afzonderlijke situatie als uitgangspunt voor het verlenen van zorg moet worden genomen. De respondenten die de rol van zorgverlener vervullen, geven aan betrokken te willen worden bij het ontwikkel- en implementatieproces van domotica zodat de technologie aansluit bij de wensen en behoeften van de cliënt. De respondenten die de rol van cliënt vervullen, hebben daarentegen geen behoefte aan een betrokken rol bij domotica. Het waarborgen van persoonlijk contact tussen de cliënt en zorgverlener blijkt voor alle respondenten van belang om cliëntgericht te kunnen werken met domotica.

Op basis van de literatuurstudie en de interviews wordt verwacht dat domotica in de extramurale zorg geen directe invloed op cliëntgericht werken heeft. De gesignaleerde tekortkomingen van domotica rondom veiligheid en privacy schending hoeven niet belemmerend te zijn voor de cliëntgerichtheid van de zorg, maar kunnen wel de gebruiksintentie van domotica beïnvloeden. De gevonden meerwaarde van domotica draagt daarnaast ook niet direct bij aan de cliëntgerichtheid van de zorg, maar het bevorderen van zelfredzaamheid kan wel ten goede komen aan cliëntgericht werken. De onderzoeksresultaten dienen kritisch te worden benaderd, omdat ze zijn gebaseerd op verwachtingen.

Aanbevelingen voor de implementatie van domotica zijn een geleidelijke overgang waarbij zorgverleners worden betrokken en domotica veelal aanvullend en/of bij nieuwe cliënten worden ingezet. Onderzoek naar de verwachtingen van de komende generatie ouderen, kan hiervoor interessant zijn. Ook wordt het belang van een goede communicatievoorziening en ondersteuning vanuit de sociale omgeving van de cliënt, geadviseerd. Vervolgonderzoek naar de ervaringen van huidige domotica gebruikers kan relevant zijn voor de implementatie van domotica in de extramurale zorg.