Code-switching in luistertaal. Functioneel-pragmatische discourse analyse van code-switching in luistertaalconversaties in het Duits-Nederlands grensgebied

Abstract

In dit onderzoek stond het gebruik van code-switching in luistertaal centraal. Luistertaal is een vorm van meertalige communicatie waarbij gespreksdeelnemers met verschillende talige achtergronden ieder in hun eigen moedertaal blijven spreken en elkaar toch kunnen begrijpen. Uit meerdere onderzoeken naar deze communicatieve modus is gebleken dat het zorgt voor efficiënte interculturele communicatie (Bahtina 2013; Beerkens 2010; Lüdi 2012). Dit onderzoek richtte zich specifiek op een bepaald verschijnsel in luistertaal, namelijk code- switching. In brede zin is code-switching het gebruik van meerdere talen in dezelfde conversatie (Milroy en Muysken 1995: 7). Luistertaal an sich kan daarom beschouwd worden als een vorm van code-switching. Als er gesproken wordt van code-switching in luistertaal wordt daar dan ook veeleer mee bedoeld dat code-switching wordt toegepast als een instrument, of beter gezegd strategie, om tot beter wederzijds begrip te komen (Bahtina 2013; Beerkens 2010; Braunmüller 2006). In dit onderzoek is er gepoogd antwoord krijgen op de vraag hoe code-switching bijdraagt aan de communicatie in een luistertaalconversatie. Om deze vraag te kunnen beantwoorden is een functioneel-pragmatische discourse analyse uitgevoerd op transcripten van authentieke interactie in het Duits-Nederlands grensgebied. Deze transcripten zijn afkomstig uit het corpus van Beerkens (2010). Dit corpus omvat vergaderingen van drie organisaties waarbij gebruik wordt gemaakt van luistertaal als communicatieve modus. De voornaamste conclusie uit deze analyse was dat code-switching kenmerkend was voor bepaalde essentiële taalhandelingen (identificeren in het taalhandelingspatroon rapporteren en het doen van een voorstel in het taalhandelingspatroon interactief plannen) en op die manier bijdroeg aan de realisatie van het gezamenlijke doel van deze taalhandelingspatronen. Overkoepelend kan deze bijdrage van de code-switch worden gezien als het voorkomen van eventuele begripsproblemen, of zoals Braunmüller (2006) dit motief voor code-switching noemt: het vermijden van risico.