‘Hoe waren de kleuren van het land?’ - Een onderzoek naar het standaardbeeld van de modernisering in Nederland in de twintigste eeuw en de constructie van dit beeld in de werken van Geert Mak.

Abstract

Vrijwel iedereen kan een grove schets geven van veranderingen in Nederland in de twintigste eeuw. In dit onderzoek wordt gekeken of er een standaardbeeld bestaat van de modernisering in Nederland in deze eeuw. Daarnaast onderzoek ik op welke manier Geert Mak een beeld construeert van deze modernisering in drie van zijn werken werken (Hoe God verdween uit Jorwerd (1996), Het ontsnapte land (1998) en De eeuw van mijn vader (1999) en hoe deze werken zich verhouden tot dit standaardbeeld. Deze vragen worden benaderd vanuit de imagologische hoek, een leer die onderzoekt op welke wijze beelden worden gecreëerd in literatuur en andere culturele objecten. Mak schetst in de werken het grotere beeld van Nederland aan de hand van persoonlijke verhalen. De werken van Mak vallen binnen het genre van literaire non-fictie, een genre dat pretendeert een werkelijkheid weer te geven, die samenhangt met die van de lezer. Om te beginnen wordt er uit zes bronnen een standaardbeeld van modernisering in Nederland gefilterd. Dit beeld laat zien dat de weergave van modernisering uiteenvalt in twee thema’s: ‘individualisme en collectivisme’ en ‘landschap en ruimte’. Deze thema’s zetten een beeld neer van een ouder gemeenschappelijk en nieuwer individueel Nederland. Het geconstrueerde beeld uit de bronnen laat twee omslagpunten zien, namelijk rond 1900 en 1960. Een narratologische analyse van karakteriseringen en ruimte in de werken van Mak, wijst uit dat Mak verschillende narratieve technieken gebruikt om een beeld te schetsen van de modernisering van Nederland in de twintigste eeuw. Dit beeld kan wederom onderverdeeld worden in de thema’s ‘individualisme en collectivisme’ en ‘landschap en ruimte’. Binnen deze thema’s wordt aan de ene kant een mentaliteitsontwikkeling van Nederland geschetst en aan de andere kant een ruimtelijke ontwikkeling. De analyse wijst echter uit dat deze thema’s overlappen en beide bijdragen aan een geconstrueerd beeld van oude en nieuwe mentaliteit van Nederlanders. Een vergelijking tussen het beeld van Mak en het geconstrueerde standaardbeeld laat dus zien dat de twee beelden zowel qua thema’s als periodisering overeenkomen. Tevens laat het ons zien hoe narratieve technieken bijdragen aan de beeldvorming van de ontwikkeling van een eeuw in Nederland.