Rijksmuseums Rijksstudio als post-political platform: de ideologische implicaties van communicative capitalism in cultureel erfgoed

Abstract

Het Rijksmuseum heeft sinds 2012 haar volledige collectie gedigitaliseerd en beschikbaar gemaakt via Rijksstudio. Rijksstudio is een online platform waar gebruikers kunstwerken kunnen verzamelen, downloaden en verwerken tot nieuwe creaties. Gebruikers worden in staat gesteld te actief en passief te participeren, en content te creëren. Daarnaast reikt het Rijksmuseum jaarlijks de Rijksstudio Award uit aan gebruikers die kunstwerken verwerken in nieuwe creaties. Dit wordt door het Rijksmuseum gepresenteerd als onderdeel van de democratisering van kunst en cultureel erfgoed.

Ik analyseer Rijksstudio als platform en het discours vanuit het Rijksmuseum over Rijksstudio, en maak hiervoor gebruik van neomarxistische kaders die ik in het bijzonder ontleen aan Slavoj Žižek en Jodi Dean. Rijksstudio wordt gepresenteerd als voorbeeld van vrije participatiecultuur, maar zet de arbeid van haar gebruikers in voor haar eigen doeleinden, en is daarmee geen open sfeer. Door middel van ideologie-kritische reflectie op het platform en het discours toon ik aan dat er geen sprake is van structurele democratisering. Rijksstudio is een post-political platform; ideologie wordt buitenspel gezet in de besluitvorming. Het Rijksmuseum houdt bestaande ideeën over cultureel erfgoed in stand als status quo zonder ruimte voor fundamentele discussie. De gebruikte kunst is homogeen, zelfs binnen de collectie van het Rijksmuseum. Daarnaast is er binnen Rijksstudio sprake van commodificatie van kunst, zowel in het technologisch platform als in de manier waarop Rijksstudio gepresenteerd wordt.