De vrijmetselarij. Een vaststelling van het religieuze profiel, met een toespitsing op onder vrijmetselaars levende overtuigingen en voorstellingen aangaande het transcendente.
Summary
In deze scriptie wordt een vaststelling gemaakt van het religieuze profiel van de vrijmetselarij in Nederland met een toespitsing op levende overtuigingen en voorstellingen aangaande het transcendente.
De Orde van Vrijmetselaren onder het Grootoosten der Nederlanden ziet zichzelf het liefst als een inwijdingsgenootschap. Dit inwijdingsgenootschap gebruikt een methode die als hulpmiddel dient voor de persoonlijke ontwikkeling en beleving van de individuele vrijmetselaar. Het doel hiervan is om dichter bij ‘de waarheid’ te komen, hiermee wordt verwezen naar de kern van het bestaan.
Binnen de vrijmetselarij is er nagenoeg geen sprake van dogma’s. De maçonnieke methode wordt gekenmerkt door een combinatie van het verzadigen van een rationele en een gevoelens- of emotionele behoefte. De rationele behoefte wordt hierbij vooral verzadigd tijdens de voortdurende dialoog die tijdens de wekelijkse comparities aan de hand van bouwstukken wordt gevoerd. Aan de hand van deze bijeenkomsten kan een vrijmetselaar zijn mening over bijvoorbeeld maatschappelijke zaken, toetsen aan die zijn collega maçons. Dit kan hem helpen om een visie te ontwikkelen over de manier waarop hij zijn morele doelstellingen kan behalen. Het gaat hierbij om het worden van een beter mens en om het op een respectvolle manier omgaan met zijn omgeving.
Ritualen en symbolen spelen daarnaast een essentiële rol in het verzadigen van de gevoelens- of emotionele behoefte. In beide aspecten van de vrijmetselarij spelen mythen een belangrijke rol. De bouw van de tempel van koning Salomo is hiervan het belangrijkste voorbeeld. De vrijmetselaar dient zichzelf namelijk ten opzichte van de wereld symbolisch te beschouwen als een levende steen in een te voltooien bouwwerk. De tempel van koning Salomo vormt hierbij een symbolisch voorbeeld.
De vrijmetselaar werkt aan de hand van de maçonnieke methode om van zichzelf een kubieke steen te maken, die in de tempel der mensheid past. Aan de hand van de alom aanwezige symboliek kan hij zich aan zijn eigen idealen toetsen. Daarnaast creëert het een gemeenschappelijke taal voor mensen van allerlei achtergronden. Het maakt hierbij niet uit welke taal zij spreken. Bovendien biedt symboliek de gereedschappen om ‘magisch’ te kunnen denken. Dit houdt in dat het de vrijmetselaar kan helpen om zich te verhouden tot een hogere werkelijkheid. Symbolen kunnen daarmee een functie vervullen waartoe de ratio niet altijd in staat is.
Een belangrijk onderdeel van die maçonnieke methode wordt daarnaast gevormd door ritualen. Deze worden vaak beleefd als een mystieke ervaring. Ze vormen een belangrijk fundament voor het gevoel van ‘broederschap’ dat door vrijmetselaars als een zeer belangrijk sociaal aspect wordt ervaren. Vooral het besloten karakter van de broederschap vormt hierbij een essentiële voorwaarde voor het juist kunnen functioneren van de vrijmetselarij. Omdat wat binnen de loge gebeurt, ook binnen de loge blijft, durft een vrijmetselaar zich namelijk kwetsbaar op te stellen.
Daarnaast dienen ritualen voor het verkrijgen van zelfkennis en het vinden van de juiste verhouding tot de omgeving en tot een hoger symbolisch beginsel aangeduid als ‘de Opperbouwmeester des Heelals’. Dit is een ordenend beginsel dat door alle vrijmetselaars vrij geïnterpreteerd kan worden en dit gebeurt dan ook. Wanneer een maçon ook in een andere religieuze traditie staat, kan hij het bijvoorbeeld invullen met de godheid uit die traditie. Een opvallende statistiek is echter dat slechts 41 procent van de vrijmetselaren het bestaan van een Opperbouwmeester des Heelals onderschrijft. Wel geeft 59 procent aan te geloven in het bestaan van een opperwezen.
De persoonlijke invulling van het transcendente is onder vrijmetselaars over het algemeen deïstisch van aard. Dat wil zeggen dat zij voor het merendeel geloven in een vorm van transcendentie die niet doelmatig ingrijpt in wereldlijke gebeurtenissen.