Een radicaal verzoener: Jules Simon (1814-1896) en de Derde Franse Republiek (1870-1940) op het snijvlak van anticlericalisme, laïcisme en gewetensvrijheid

Abstract

In het geijkte beeld van de Franse geschiedenis sinds de Franse Revolutie staat de dialectiek revolutionair-versus-klerikaal centraal. Politiek links staat in die dichotomie voor een omarming van de revolutionaire waarden (vrijheid, gelijkheid, broederschap), terwijl politiek rechts antirevolutionaire waarden (hiërarchische samenleving, koning en kerk) en klerikalisme vertegenwoordigt. Toch is er ook een stroming die beide kampen met elkaar trachtte te verzoenen. Filosoof en politicus Jules Simon is een vertegenwoordiger van die stroming, maar is, vanwege de hardnekkigheid van bovengenoemd beeld, in de historiografie meestal genegeerd. Met name inzake de onderwijswetten (ca. 1880) van Jules Ferry verwierf Simon bekendheid in Frankrijk. In zijn boeken en redevoeringen legde hij grote nadruk op de gewetensvrijheid van katholieken, en pleitte hij voor meer keuzevrijheid voor gezinnen, zodat zij zelf konden bepalen of zij hun kinderen naar een katholieke of een seculiere school zouden sturen.

In deze scriptie heb ik de volgende vraag centraal gesteld: in hoeverre slaagde Jules Simon erin republicanisme en gewetensvrijheid te verenigen? Op basis van de boeken "La Politique Radicale" (1868) en "Dieu, Patrie, Liberté" (1883) heb ik zijn ideeënwereld geschetst, en heb ik gepoogd zijn positie in het debat over secularisme en onderwijs toe te lichten. Ik ben tot de slotsom gekomen dat Simon, hoewel mislukt als minister en volksvertegenwoordiger, op zeer consistente wijze de vijf pijlers onder zijn denken verdedigde: 'totale vrijheid', individuele keuzevrijheid, statelijk non-interventionisme, kerkelijke zelfredzaamheid en religieus spiritualisme. Daarmee verrijkt hij naar mijn idee op eloquente wijze het van clichés vergeven discours over de Franse laïcité en de katholieke kerk.