De betekenis van Geboorte van de kliniek voor Foucaults methodologie

Abstract

In Foucaults opvatting is ruimte een begrip dat nauw samenhangt met machtspraktijken. Het ontstaan van ruimten, dat hij ‘verruimtelijkingen’ noemt, is volgens hem verbonden met het ontstaan van specifieke praktijken, die gekenmerkt worden door machtsrelaties en die al het handelen mogelijk maken. Om Foucaults begrip en gebruik van het concept ruimte beter te begrijpen, heb ik besloten om in een close-reading van het eerste hoofdstuk van Geboorte van de kliniek de wijze waarop Foucault dit begrip naar voren brengt te preciseren. Het wordt vanuit een immanente lezing van het begrip ‘ruimte’ namelijk niet meteen duidelijk of men Foucaults gebruik van dit begrip binnen een historisch en objectivistisch onderzoek moet begrijpen of het als een literaire fictie moet zien. In Geboorte van de kliniek maakt Foucault in het hoofdstuk ‘Ruimten en klassen’ gebruik van de term verruimtelijking, waarmee hij in drie stappen een beschrijving geeft van de ontwikkeling van de geneeskunde als wetenschap en praktijk vanaf ongeveer 1650. Parallel aan de bestudering van de drie verruimtelijkingen ontstond een hoofdvraag die betrekking had op de methodologie van Foucaults werk. De werkwijze waarmee Foucault hier het concept ruimte naar voren bracht, leek namelijk het gebruikelijke methodische onderscheid dat bij zijn werk gemaakt kan worden tegen te spreken. Een veronderstelde verschuiving tussen een vroege periode waarin hij een archeologische methode gebruikt en een late periode waarin hij een genealogische methode gebruikt en waarin hij de betekenis van de machtspraktijken meer benadrukt, leek nu aan de hand van een vroeg werk zoals Geboorte van de kliniek te betwijfelen. Het onderwerp van het onderzoek veranderde hierdoor hoofdzakelijk in een vraagstelling over de wijze waarop het begrip ruimte in Geboorte van de kliniek de methodische samenhang van Foucaults werk in het algemeen beter konden duiden. De vraagstelling werd daarmee uiteindelijk:

Kan het concept verruimtelijking in Geboorte van de kliniek een bijdrage leveren aan de evaluatie van de in de Foucault-literatuur geopperde veronderstelling dat er een methodische verschuiving tussen Foucaults archeologische en genealogische methode heeft plaatsgevonden?

Voor het beantwoorden van deze vraagstelling zullen er een aantal stappen in mijn onderzoek worden gevolgd: in het eerste hoofdstuk zal ik een introductie van Foucaults filosofische ontwikkelingen geven. Hierin licht ik toe door wie Foucault is beïnvloed en hoe zijn werkwijze en oeuvre zich hebben ontwikkeld. Vervolgens zal er in het tweede hoofdstuk een close-reading van het hoofdstuk ‘Ruimten en klassen’ uit Geboorte van de kliniek volgen. In dit hoofdstuk wordt aan de hand van de ontwikkeling van de geneeskunde als wetenschap en praktijk het begrip verruimtelijking geïntroduceerd en zal ik met behulp van citaten, interpretaties en vragen een ordening van de drie beschreven verruimtelijkingen schetsen. Hierdoor kan het in het derde hoofdstuk inzichtelijk worden wat de tekst over de verruimtelijkingen als methodisch werk ‘doet’ en hoe dit de verhouding tussen een archeologische en genealogische benadering zowel in Geboorte van de kliniek als Foucaults werk in het algemeen beter kan duiden.