Rusland doorgelicht, onderzoek naar publieke verantwoording in Rusland

Abstract

Onderzoeksopzet en focus Doel van dit onderzoek is om het functioneren van de democratische rechtsstaat in Rusland te beoordelen. Dat is gebeurd vanuit het perspectief van publieke verantwoording. Publieke verantwoording is een centraal begrip binnen de democratische rechtsstaat omdat het essentieel is voor het tegengaan van machtsconcentratie (het rechtsstatelijk verantwoordingsperspectief) en het ervoor zorgt dat machtsuitoefening democratisch kan worden gecontroleerd (het democratisch perspectief). Publieke verantwoording betekent dat instituties op basis van adequate informatie het gevoerde beleid van de overheid kunnen toetsen aan normen en bij gebleken tekortkomingen consequenties kunnen verbinden aan dat optreden. De centrale vraag in dit onderzoek is in welke mate verantwoordingsinstituties in Rusland in staat zijn om een effectief tegenwicht te bieden aan de Russische overheid.

Uitkomsten en conclusies Uit het breedteonderzoek is naar voren gekomen dat er ondanks een algehele negatieve teneur ook positieve ontwikkelingen zijn. Dat komt omdat Rusland als politiek systeem gezien kan worden als een hybride regime. Het Constitutioneel Hof van Rusland en het EVRM in Straats-burg blijken effectieve rechtsstatelijke tegenmachten te zijn omdat zij vaak worden aangesproken en omdat de door hun opgelegde sancties worden uitgevoerd door de Russische overheid. De mogelijkheden van die rechtsstatelijke checks staan in schril contrast met de onmogelijkheid van democratische controle in Rusland, dat de grote afwezige is. Beide elementen zijn voorwaarde van een democratische rechtsstaat. Hiervan is sprake als de overheidsmacht in een staat gereguleerd wordt door vrije verkiezingen. Zo ver is Rusland dus nog niet. Maar ondanks het democratische falen, is Rusland niet op weg naar een dictatuur doordat er een redelijke rechtsstatelijke infrastructuur is van checks and balances. En die infrastructuur kan de wegbereider zijn voor een uiteindelijke democratische rechtsstaat. Het Constitutioneel Hof en het EHRM kunnen hier als verantwoordingsinstituties een belangrijke bijdrage aan leveren.