Descartes vs. Voetius
Summary
Ten tijde van de Wetenschappelijke Revolutie ontketende zich een conflict tussen filosoof Descartes en Voetius, Utrechtse theoloog en professor aan de universiteit. Voetius zag de nieuwe Cartesiaanse filosofie als een gevaar voor de christelijke leer, trok tegen deze filosofie ten strijde en er ontstond een polemiek tussen de twee. De strijd resulteerde in een ban op het doceren over de filosofie van Descartes aan de universiteit van Utrecht.
Bij analyse van het polemische werk Brief van Rene Des Cartes, aen den vermaerden D. Gisbertus Voetius, inden welcken overwoghen worden twee boecken, onlangs voor den selven Voetius tot Utrecht uyt-gegeeven, den eenen geintituleert Confraternitas Mariana, ende het ander, Philosophia Cartesiana zijn er drie essentiële thema’s te onderscheiden binnen dit conflict tussen Descartes en Voetius, in kernachtige begrippen uitgedrukt als ‘religie’, ‘methode’ en ‘filosofie’. Op het religieuze vlak ging het om de onverenigbaarheid tussen de beginselen van de nieuwe Cartesiaanse filosofie en de Aristotelische filosofie, die aaneengesmeed was geraakt met de christelijke leer. Op deze grond beschuldigde Voetius Descartes van atheïsme. De methodische problemen werden gevormd doordat Descartes de universitaire methode van het kennis baseren op de autoriteit van anderen verwierp en daarentegen de nadruk legde op het gebruiken van het eigen intellect. Op het filosofische vlak verwierp Descartes de substantieleer van Aristoteles voor een filosofie op heel andere uitgangspunten, namelijk de leer van kleine deeltjes waaruit alles is opgebouwd. Hiermee kwam de christelijke transsubstantiatieleer in gevaar.
Deze en andere conflicten tussen religie en de nieuwe wetenschap die speelden tijdens de Wetenschappelijke Revolutie laten zien dat er sprake was van een door velen gedeelde en verregaande angst voor de gevolgen van de nieuwe geleerdheid op de christelijke leer. Zelfs zo verregaand, dat de ontwikkeling van de nieuwe wetenschap er door in gevaar kwam.