De hel in het paradijs. Russische beeldvorming van de katorga en de goelag van 1800-2000.

Abstract

Er bestaat een collectief trauma van de goelag gezien de vele monumenten voor de slachtoffers van de goelag en historische werken over de goelag in de voormalige Sovjet-Unie. Toch kwam de goelag in de praktijk grotendeels overeen met de katorga, het tsaristische strafkamp, slechts de intentie en ideologie verschilden. Waarom is er dan toch alleen een trauma van de goelag en niet ook van de katorga? De gruwelen van de katorga waren “rechtvaardiger” dan die van de goelag: het tsaristische rechtssysteem werkte beter dan dat van de Sovjets. Het was in de communistische tijd ook erg onduidelijk wat de 'katorga' precies was geweest, men wist wel wat de goelag was, maar sommige goelags werden ook als katorga getypeerd. De historiografie van de Sovjets was ambigu en vertroebelde het beeld van de katorga uit het tsaristische verleden door een nieuwe katorga te introduceren die in feite ook niet heel anders dan de goelag was. Daarbij bereikten de gruwelen van de tsaristische katorga de gewone Rus destijds nauwelijks, maar werd er onder de Sovjets pas in de jaren ’80 meer openheid gegeven over de Grote Terreur en de chaos in Stalins jaren. De voedingsbodem voor het goelagtrauma was angst en die kwam pas naar boven in de jaren ’80. De voedingsbodem voor een mogelijk katorgatrauma was er zeker, maar werd verdrukt door onduidelijkheid, chaos en angst voor de goelag zelf. Deze vergelijking wat betreft de beeldvorming van twee zeer vergelijkbare strafkampen geeft een inzicht in de beeldvorming van een maatschappij en doet vermoeden dat het daadwerkelijke leed van de mens niet de primaire reden is voor het ontstaan van een collectief trauma.