| dc.description.abstract | In dit onderzoek staat de volgende vraag centraal: Wat is de poëtica van Constant van Wessem over de Nieuwe Zakelijkheid, en in hoeverre komt zijn nieuw zakelijke roman Celly, Lessen in Charleston overeen met deze theorie? Het onderzoek is opgedeeld in drie hoofdstukken. Het eerste hoofdstuk bevat een uiteenzetting van de kenmerken van de Nieuwe Zakelijkheid. Met name Menno ter Braak en Hendrik Marsman hebben zich uitgelaten over dit moderne proza. Volgens hen is een nieuw zakelijke roman teveel gericht op de uiterlijkheden dan op het innerlijk van de mens, en treedt de schrijver op als reporter in plaats van een kunstenaar. Kenmerken die zij onder andere toeschrijven aan de Nieuwe Zakelijkheid zijn het breken met de explicatieve psychologie; objectieve weergave van de feiten; gebruik maken van cijfers en tabellen, sociale betrokkenheid en het ontbreken van adjectieven. Latere literatuurhistorici hebben zich vooral op de bevindingen van Marsman en Ter Braak beroepen en komen tot soortgelijke kenmerken.
In het tweede hoofdstuk staat de poëtica van Van Wessem aangaande de Nieuwe Zakelijkheid centraal. Aan de hand van Van Wessems artikelen laat ik zien wat zijn opvattingen over het moderne proza zijn. Volgens Van Wessem is de schrijver meer dan een reporter, omdat de wijze waarop de feiten weergegeven worden ervoor zorgt dat de gebeurtenissen weer gaan leven. Het gaat in het moderne proza om de afstand die men tot de gevoelens heeft weten te nemen, waardoor het onderwerp objectief weergegeven wordt. Dit betekent dus dat de vertelinstantie niet expliciet aanwezig is en geen psychologische ontledingen geeft, maar de gebeurtenissen voor zich laat spreken. Ook moet een fraaie stijl achterwege blijven.
Het derde hoofdstuk omslaat ten slotte de analyse van de roman Celly, Lessen in Charleston. Hieruit blijkt dat de verteller een enkele keer expliciet commentaar geeft en dus niet altijd op de achtergrond aanwezig is. Voor de rest zorgen gesprekken, handelingen en gedachten ervoor dat de lezer een beeld kan vormen van de personages. De verteller verliest zich niet in psychologische ontledingen, alleen bij het hoofdpersonage komen innerlijke monologen voor waaruit een psychologische ontleding valt op te maken. Van Wessem maakt gebruik van veel locatiewisselingen, waardoor het lijkt alsof de gebeurtenissen voor het oog van de lezer worden afgespeeld. Er is echter geen sprake van het gelijktijdig optreden van gebeurtenissen op verschillen plekken, ook wel simultaneïsme genoemd. Verder toont Van Wessem zich betrokken bij het sociale leven en laat hij de lezer kennismaken met verschillende maatschappelijke standen en rassen, waarop een kritische visie naar voren komt. De houding van mannen ten opzichte van vrouwen heeft een bijzondere plaats in deze roman: mannen zijn bang voor de onafhankelijkheid van vrouwen, mannen houden liever zelf de controle. Ook wordt de man negatiever afgebeeld dan de vrouw.
Op de vraag of de theorie van Van Wessem overeenkomt met zijn praktijk, kan ten dele positief geantwoord worden. Uiteraard vertoont de roman enkele mankementen ten opzichte van zijn poëtica, maar in grote lijnen komt zijn theorie overeen met zijn schrijfwijze in Celly, Lessen in Charleston. | |
