Ruimte voor Spontane Orde

Abstract

Binnen ruimtelijke ordening in Nederland is een verschuiving waarneembaar van traditionele gebiedsontwikkeling naar organische gebiedsontwikkeling. Traditionele gebiedsontwikkeling was jarenlang kenmerkend voor de Nederlandse ruimtelijke ordening, het wordt gekenmerkt door een sterk planmatig verstedelijkingspatroon waarbij nieuwe steden, woonwijken en bedrijventerreinen in hoog tempo volgens een vastomlijnd eindbeeld gerealiseerd konden worden. Het juridisch planologisch instrumentarium werd ingezet om het eindbeeld dat men voor ogen had ook daadwerkelijk te realiseren. Toeval en verrassingen werden hiermee zo veel mogelijk uitgesloten. Dit heeft geleid tot een complex juridisch planologisch instrumentarium. Daarnaast hadden gemeenten met actief grondbeleid de mogelijkheid om financiële tegenvallers van het een project te verevenen met winst uit een ander project. Met actief grondbeleid hadden gemeenten een instrument in handen om (semi) publieke voorzieningen te realiseren. De gemeente had dan ook een sterk coördinerende en regisserende rol bij traditionele gebiedsontwikkeling. Traditionele gebiedsontwikkeling heeft gemeenten veel opgeleverd; hoge standaarden en over het algemeen een grote mate van tevredenheid echter vormen de braakliggende terreinen en leegstaand vastgoed momenteel eerste tekenen van het feit dat deze aanpak niet meer werkt. De voornaamste reden hiervoor zijn de economische crisis en de veranderende bouwopgave van grootschalige uitleglocaties naar binnenstedelijke gebied. Binnen de ruimtelijke ordening wordt daarom gezocht naar een andere, aanvullende manier van gebiedsontwikkeling waarbij de gemeente een kleinere (financiële) rol krijgt toebedeelt en er (juridisch planologisch) meer ruimte is voor spontane ontwikkelingen. Organische gebiedsontwikkeling is een veel gebruikte term die verwijst naar de ‘nieuwe manier van plannen’. Organische gebiedsontwikkeling biedt ruimte aan spontane initiatieven, waarbij ontwikkelingen verspreid in tijd en ruimte plaats vinden. Er wordt uitgegaan van een proces in plaats van een project. Ook zijn de rollen van partijen anders bij organische gebiedsontwikkeling. Grote professionele ontwikkelende partijen maken plaats voor eindgebruikers. En de rol van de gemeente wordt, in plaats van risicodragend en exploiterend, meer faciliterend. Het spelersveld bij organische gebiedsontwikkeling is veel breder en wisselt voortdurend van samenstelling.

Op basis van een beschrijving van de verschuiving van traditionele gebiedsontwikkeling naar organische gebiedsontwikkeling werd verondersteld dat zich een aantal dilemma’s voordoen en organische gebiedsontwikkeling belemmerd wordt door drie planelementen: • het juridisch planologisch instrumentarium; • het ruimtelijk financieringsinstrumentarium en; • de rol van gemeenten

In deze thesis is daarom onderzoek gedaan naar de vraag: In hoeverre wordt organische gebiedsontwikkeling gefaciliteerd door het huidig ruimtelijk planinstrumentarium en wat betekent organische gebiedsontwikkeling voor de rol van gemeenten in het planningsproces?