Van Koopman tot Kleedjesmaakster: een analyse van representaties van het Nederlandse volkskarakter in negentiende-eeuwse typebeschrijvingen

Abstract

Rond 1840, ten tijde van het realisme, is er sprake van een opbloei van een literair verschijnsel dat bekend zal komen te staan onder de term ‘fysiologie’. Dit fenomeen is afkomstig uit Frankrijk en bestudeert onder andere landen, steden en hun inwoners. Ook in Nederland verschijnen ‘physiologieën’ van steden, bijvoorbeeld de Physiologie van Den Haag van W.J.A. Jonckbloet. Een verschijnsel dat samenhangt met de fysiologie, is de typebeschrijving. Een typebeschrijving is een korte prozaschets waarin een bepaald type uit de samenleving wordt omschreven. Het gaat hierbij niet om een individueel karakter, maar om een type dat symbool staat voor een groep. In Nederland zijn er twee bundels met typebeschrijvingen gepubliceerd: De Nederlanden: Karakterschetsen, kleederdragten, houding en voorkomen van verschillende standen (1841) en Nederlanders door Nederlanders geschetst (1842). Hieraan hebben verschillende bekende auteurs meegewerkt, zoals Nicolaas Beets en Jacob van Lennep. Mijn onderzoek richt zich op de vraag welke elementen uit het achttiende- en negentiende discours over het volkskarakter van de Nederlander zijn terug te vinden in de typenbundels die ik zojuist noemde. Daarnaast richt ik me ook op de verhouding tussen mannelijke en vrouwelijke typen ten aanzien van het representeren van het volkskarakter. In het theoretisch kader wordt de imagologie, het vakgebied dat zich bezighoudt met de analyse van nationale stereotypen, geïntroduceerd. Daarna komen er verschillende opvattingen over het Nederlandse volkskarakter door de eeuwen heen aan de orde en ook wordt de negentiende-eeuwse beeldvorming ten aanzien van vrouwen in verhouding tot mannen geschetst. Vervolgens komt er een analyse van enkele typen uit de twee bundels aan de orde. Hieruit zal blijken in hoeverre deze typen vertegenwoordigers zijn van het nationale karakter in de negentiende eeuw.