| dc.description.abstract | In het actuele debat over de ideologische positie van postmoderne historiografische romans worden zeer uiteenlopende standpunten ingenomen. Aan het ene uiterste van het continuüm bevinden zich critici zoals Hawkes en Jameson, die de postmodernistische theorie en kunst beschouwen als de ideologie van het kapitalisme, waarbij traditionele epistemologische waarheden geen waarde meer hebben en slechts de representatie nog macht heeft. Theoretici als Eagleton bezetten de middenpositie. Deze auteurs stemmen in met de problematisering van epistemologische waarheden door postmodernistische kunst en literatuur, maar keuren de bijkomende problematisering van de ideologiekritiek af. Critici zoals Vervaeck, Currie en Hutcheon zijn van mening dat de problematisering van traditionele wijzen van betekenis geven in de postmodernistische theorie en kunst juist ruimte biedt aan de ideologiekritiek, doordat eenvormigheid en eenduidigheid aan de kaak wordt gesteld.
Naar aanleiding van deze discussie en de bijbehorende theorieën wordt de volgende onderzoeksvraag gesteld: bezit de postmoderne historiografische roman ideologiekritisch potentieel?
Gepoogd wordt deze vraag te beantwoorden door de analyse van drie postmoderne historiografische romans: De Avonturen van Henry II Fix van Atte Jongstra, Turkenvespers van Louis Ferron, en Tongkat van Peter Verhelst. Bij de analyse wordt gekeken naar de wijze waarop de romans de traditionele wijze van betekenis geven problematiseren.
Uit de analyses blijkt dat in De Avonturen van Henry II Fix classificatie en systematisering wordt geproblematiseerd. Hierbij wordt ideologiekritiek mogelijk gemaakt door het tonen van de kleine en bijzondere verhalen, waarbij de spanning tussen ideologie en de geproblematiseerde wijzen van ordening levend wordt gehouden. In Turkenvespers wordt gespeeld met het onderscheid tussen werkelijkheid en fictie, en in Tongkat wordt het motief orde versus chaos op verschillende wijzen in beeld gebracht. Het ideologiekritisch potentieel wordt hier bewerkstelligd door de bespreking van het spectre in de metafictie: Žižek toont dat juist in datgene wat niet wordt weergegeven, in de verhulling van het antagonisme dat inherent is aan de realiteit, het ideologiekritisch potentieel zichtbaar wordt. In Verhelsts Tongkat komt het ideologiekritisch potentieel duidelijk in beeld: het virus, dat via het zwarte gat de heersende macht besmet, toont de eindeloze doorverwijzing van betekenis en weerstreeft zo een eenduidige interpretatie.
Het ideologiekritisch potentieel van de drie romans toont zich vooral in het tonen van de traumatische kern van de samenleving, de onderdrukking van één van de polen van het antagonisme ten gunste van de geprivilegieerde pool. Hierdoor wordt ideologiekritiek mogelijk gemaakt, zonder dat er opnieuw een ideologie wordt weergegeven.
Deze nieuwe inzichten lijken echter niet tot bevrijding te leiden. De drie romans tonen geschiedenissen van personages die een vruchteloos leven leiden, gekweld worden door hun onbepaaldheid, of sterven in een strijd waarvan de motivering niet duidelijk is. Zo wordt de paradox van de postmodernistische literatuur duidelijk: na de onthulling van de traumatische kern van de realiteit lijkt eenheid of vooruitgang niet langer mogelijk. De verworven kennis maakt terugkeer naar de oude waarden onmogelijk, maar van vooruitgang lijkt ook geen sprake meer te zijn. De lezer wordt nu net als de personages uit de romans gekweld door onbepaaldheid, onrust en leegheid. | |
