| dc.description.abstract | In de gehele beschreven periode was het gebruikelijk dat de koning een of meerdere maîtresses had. De status van maîtresse impliceert de afhankelijkheid van de maîtresse van de gunsten van de koning. Haar status was niet geformaliseerd en zij verkeerde in competitie met andere vrouwen, potentiële geliefden en natuurlijk met de echtgenote, de koningin. De verhouding van de maîtresse met de koningin was wisselend maar ging, begrijpelijkerwijs, nogal eens gepaard met animositeit wat bij de val van de maîtresse of het overlijden van de koning kon lijden tot wraakacties van de weduwe (of bij opvolging door een nieuwe maîtresse, van de nieuwe maîtresse). Zij moest dan het veld ruimen voor de nieuwe maîtresse of de hofhouding van de nieuwe koning. Niet zelden mocht zij geschenken die zij eerder had ontvangen, ook in de vorm van paleizen of landgoederen en titels behouden. Een werkelijke bijltjesdag was niet gebruikelijk, alhoewel haar positie wel fundamenteel veranderde.
Steeds was het appartement van de maîtresse in het koninklijk paleis gelegen op een bevoorrechte plaats, dicht bij het appartement van de koning. Meestal is er sprake van binnendoor-verbindingen via gangetjes , trappetjes en speciaal aangebrachte deuren, zodat de appartementen van koning en maîtresse discreet verbonden waren, in tegenstelling tot het appartement van de koningin dat voor de koning meestal alleen via “openbare”verkeersruimten bereikbaar was. Terwijl de maîtresse in de dagelijkse gang van zaken een vooraanstaande plaats innam en in het openbaar optrad, vereiste het decorum kennelijk dat zij toch niet in de officiële Grands Appartements huisde. Zelfs Madame de Maintenon, de tweede (morganatische) echtgenote van Louis XIV woonde niet in het officiële Grand Appartement de la Reine.
Op deze “regel”zijn wel uitzonderingen. Met name bij Henri IV wordt melding gemaakt van het feit dat het Appartement des Reines in het Louvre aan Gabrielle d’Estrées ter beschikking werd gesteld. Bovendien verhuisde Henri zelf uit het dynastiek belangrijke koninklijke appartement om samen met Gabrielle te wonen. Ook is er bij het paar nadrukkelijk sprake van gemeenschappelijke slaapkamers, wat in het kader van de gescheiden appartementen niet gebruikelijk was. Het is niet duidelijk of dit formeel een gezamenlijke ruimte was of alleen voor amoureus contact.
De invloed van de maîtresse op de indeling en architectuur van de paleizen was qua omvang in relatie tot de omvang van kastelen en paleizen niet groot, maar wel significant door de ligging van de appartementen op een hoogwaardige plaats: fraai gelegen, bijvoorbeeld aan de ceremonieel belangrijke Cour du Donjon in Fontainebleau, in het mooie Pavillon des Poêles eveneens in Fontainebleau, in het dynastiek oudste deel van het paleis van Versailles aan de Cour du Marbre.
De ruimten van de Favorite in de koninklijke paleizen werden vaak zeer fraai, rijk en duur gedecoreerd door vooraanstaande kunstenaars met een uitgebreide ikonografie die niet alleen betrekking had op de koning maar ook op de maîtresse zelf.
Niet zelden gaf de koning zijn maîtresse kastelen en landgoederen. Deze giften waren vaak indrukwekkend van omvang en leidden tot vele verbouwingen en verfraaiingen van de nieuw verworven bezittingen. Ook hier speelde geld geen rol.
Ook bij verblijf buiten de koninklijke paleizen, bijvoorbeeld tijdens reizen, had de maîtresse vaak een eigen appartement of woonde in een aanpalend huis. Het kon voorkomen dat in een dergelijk geval er tijdelijke bouwkundige voorzieningen werden getroffen.
Het lot van de maîtresse was echter niet altijd zeker: “.. être la favorite en titre revenait à défendre une citadelle assiégée”. De opvolging van de maîtresses leidde in de loop van de tijd tot steeds nieuwe projecten. Zo zien we op veel plaatsen nog de tekenen van de aanwezigheid van de maîtresse in de indeling en architectuur van kastelen. Voor de kennis van de functies van de ruimten en hun ontstaansgeschiedenis is kennis van de achterliggende verhoudingen van koningen en maîtresses onontbeerlijk. | |
