Kansen en barrières voor het profielkeuzevak "maatschappijwetenschappen" in het voortgezet onderwijs

Abstract

Gilhuis en Van Dijk onderzochten de factoren en overwegingen die voor docenten en scholen een rol spelen om het vak MW al dan niet in te voeren. Daartoe zijn docenten en schoolleiders geinterviewd die het vak aanbieden alsook die het vak niet ingevoerd hebben. Aan het onderzoek werkten 136 docenten / respondenten en 7 scholen mee. Een belangrijkste externe factor voor de invoering van het vak op vele scholen was de invoering van de vernieuwde tweede fase in 2007/2008. Daarnaast blijkt het eigen initiatief van docenten een doorslaggevende factor om het vak ingevoerd te krijgen. Het initiatief tot invoering is voornamelijk afkomstig van ervaren docenten maatschappijleer, met een goede staat van dienst op school en met een eigen belang bij de invoering. Relatief vaak zijn het mannelijke docenten. De voornaamste baten van invoering voor deze docenten betreft de kans tot meer verdieping van hun vak(kennis) en uitbreiding van het aantal lesuren. De voornaamste baten voor de leerlingen en de school is de verruiming van de keuzemogelijkheden. Naast gelegenheid en initiatief, spelen de volgende overwegingen een rol bij het besluit van scholen om MW in te voeren: • Invoering van het vak verruimt de keuzemogelijkheden voor leerlingen en biedt de leerlingen een goede basis aan kennis en vaardigheden voor vervolgstudies (voornamelijk gammastudies) op HBO en WO-niveau. Bij de doorstroomrelevantie kan de kanttekening worden geplaatst dat dit vak voor geen enkele gammastudie verplicht is. • Scholen kunnen goede maatschappijleerdocenten behouden door hen in de gelegenheid te stellen om het vak in te voeren. Het draagt bij aan de loopbaanontwikkeling van docenten. • Docenten zien de invoering van het vak als een kans om hun eigen vakkennis te verdiepen, het aantal uren uit te breiden en hun contact met de leerlingen uit te breiden naar meerdere jaren. • Scholen kunnen zich profileren met dit vak, vooral als zij de enige aanbieder zijn in hun directe omgeving. Concurrentieoverwegingen spelen steeds vaker een rol bij keuzes van scholen. • De invoering van een nieuw keuze vak is per definitie een kwestie van prioriteiten. Daarom houden scholen ook rekening met de gevolgen voor andere vakken. Soms besluit een school om een ander keuzevak te schrappen. Profielkeuzevakken concurreren met elkaar om de belangstelling van de leerling en de schaarse middelen (geld, roostertijd) van de school. • Risicobeheersing speelt tot slot ook een rol in de afweging van directies. Een nieuw vak invoeren brengt extra werk en verantwoordelijkheden met zich mee voor de betreffende docent(en). Vanwege de geringe omvang van het vak maatschappijleer, zijn de docenten die MW invoeren vaak "eenpitters" en soms duo's. Schooldirecties verkleinen het risico als zij de invoering delegeren aan docenten die zelf het initiatief hebben genomen én die een goede staat van dienst hebben. Het zijn docenten op wie je kunt bouwen. Dit strookt met de bevinding dat docenten wiens persoonlijk belang gediend is met de invoering van het vak eerder het initiatief zullen nemen en zullen doorzetten. In het besluitvormingsproces moet een aantal barrières worden overwonnen worden voordat de wens om het vak in te voeren wordt omgezet in een besluit, en dit besluit wordt uitgevoerd. In het onderzoek gebruiken de auteurs het barrièremodel van (politieke) besluitvorming om in kaart te brengen welke obstakels initiatiefnemers tegenkomen als zij het vak ingevoerd willen krijgen.