Caribische immigranten en het slavernijverleden in Utrecht: van herdenking in kleine kring naar viering in het openbaar

Abstract

In 1873 maakte Nederland een einde aan de slavernij door ook de opvolger daarvan, de verplichte contractarbeid onder staatstoezicht, af te schaffen. Sindsdien is het in Nederland zeer lang stil geweest rond dit thema. Toch is het niet zo dat er geen aandacht voor het slavernijverleden gevraagd werd. Caribische immigranten (Surinamers of mensen van de voormalig Nederlandse-Antillen) zijn, sinds hun aankomst in Nederland, altijd al met dit onderwerp bezig geweest. Dit gebeurde in eerste instantie - tot eind jaren zestig - vooral op zeer kleine schaal in de grote steden, onder leiding van voornamelijk universitaire Caribische studenten. In Utrecht verenigden ze zich bijvoorbeeld in 1948 in de Surinaamse Studentenvereniging Utrecht (SSVU).

Het actievoeren was in den beginne weinig succesvol. De (witte) Nederlandse maatschappij stond om diverse redenen niet open voor een gesprek over de koloniale geschiedenis en de gruwelen van de slavernij. Onder andere het beeld van ‘de Nederlandse cultuur’ waarin dit onderwerp niet past, tezamen met de aanwezigheid van racisme en discriminatie in de samenleving, een overheidsbeleid gericht op assimilatie en diverse crises zijn hierop van invloed. Daarnaast zijn de actievoerders vaak tijdelijke migranten in de vorm van studenten, die na hun afstuderen in Nederland weer vertrekken naar hun thuisland.

Van lange duur was de afwezigheid van aandacht voor het slavernijverleden echter niet. Het vooruitzicht van Surinaamse onafhankelijkheid in 1975 zorgde ervoor dat zeer veel Caribische immigranten permanent naar Nederland en Utrecht kwamen. Bij aankomst werd er in eerste instantie wederom weinig aandacht aan het slavernijverleden besteed, zowel door de Caribische immigranten als door de autochtone Nederlanders. Om diverse redenen veranderde dit aan het begin van de jaren tachtig. Onder andere de opkomst van radio en televisie, de toename van internationale reizen, de verbeterde welvaart van Caribische Nederlanders en veranderend overheidsbeleid speelden hierin een rol. Ook ontstonden er veel migrantenorganisaties die activiteiten organiseerden gericht op het slavernijverleden. In Utrecht veranderde de SSVU in 1973 in de grote Landelijke Organisatie van Surinamers in Nederland (LOSON). De eerste aandachtsgolf voor het slavernijverleden was een feit.

Diverse oorzaken, waaronder het gebrek aan wetenschappelijke literatuur ter onderbouwing van het activisme, zorgden ervoor dat eind jaren negentig aandacht en activisme voor het onderwerp verdwenen. Tien jaar later, omstreeks 2010, ontstond een tweede aandachtsgolf voor het slavernijverleden. Onder andere de opkomst van een jonge, hoogopgeleide en strijdlustige generatie die Nederland steeds meer als thuisland gaat zien speelt hierin een rol, tezamen met de opkomst van sociale media, meer wetenschappelijke literatuur en groeiende internationale aandacht voor dit onderwerp.

Deze tweede aandachtsgolf lijkt langer aan te houden dan de vorige golf, onder andere vanwege de institutionalisering van de geschiedenis van de slavernij. Het slavernijverleden lijkt daardoor - voor het eerst in de geschiedenis - steeds meer onderdeel van de Nederlandse en Utrechtse publieke geschiedbeleving te worden. De vraag is hoelang deze tweede aandachtsgolf zal blijven aanhouden. Blijft de aandacht voor het slavernijverleden groeien? Of komt ook deze golf na verloop van jaren ten einde, net zoals in de jaren tachtig gebeurde?