KEEPING UP APPEARANCES Hedendaagse uitingsvormen van narcisme en de gevolgen voor de geestelijke verzorging

Abstract

In een samenleving waar autonomie en zelfbeschikking centraal staan, moet een mens zelf zijn identiteit opbouwen. Door de vele mogelijkheden stelt men zichzelf hoge idealen. Kan men niet voldoen aan deze idealen, dan ontstaat er spanning en neemt men een pseudo-identiteit aan. Met een houding van ingebeelde importantie maskeert men eigen falen en bijbehorende gevoelens van schaamte. Vanuit de psychologie wordt dit als narcisme gekenmerkt. Het ontstaan van het narcisme hangt samen met de economisch-maatschappelijke vooruitgang. Voor adequate geestelijke verzorging is het daarom belangrijk inzicht te krijgen in de keerzijde van de economisch-maatschappelijke vooruitgang, en de mogelijkheden en problemen van de ontwikkeling van het zelf. Men krijgt dan oog voor de tragiek van velen in de narcistische cultuur. Een adequate geestelijke verzorging vraagt enig inzicht in de psychologie van de zonde. Zondig gedrag geeft op indirecte wijze uitdrukking aan een bestaan waarin gevoelens van nietswaardigheid, persoonlijk onvermogen en zinloosheid de boventoon voeren. Brengt een geestelijk verzorger zonde vooral in verband met schuld, dan heeft hij of zij onvoldoende oog voor de narcistische problematiek. Existentiële gebrokenheid is een reactie op gevoelens van tekortschieten en falen. Dit veroorzaakt bij velen gevoelens van schaamte. Daarom is het van essentieel belang binnen de geestelijke verzorging de levensvragen van mensen te benaderen vanuit een theologie van schaamte en niet vanuit een theologie van schuld.