Samen in afwezigheid: Een onderzoek naar co-presence in Marina Abramovic’s The Artist Is Present en The Life

Abstract

In 2019 werd bekend gemaakt dat performancekunstenaar Marina Abramović ’s werelds eerste MR performance op de markt zou brengen: The Life (2019). In deze performance is Abramović’s fysieke lichaam vervangen door een holografische versie. Deze afwezigheid van het lichaam vormt een contrast met haar eerdere werken, die qua thematiek vaak draaien om lichamelijkheid en aanwezigheid. Een voorbeeld hiervan is haar performance The Artist is Present (2010), waarin ze gedurende drie maanden elke dag aanwezig was in het MoMA en toeschouwers de kans gaf om tegenover haar plaats te nemen. Aan de hand van deze twee performances heb ik middels een dispositief-analyse onderzoek gedaan naar de verschillende manieren waarop co-presence, het al dan niet fysieke samenkomen van twee mensen, geconstrueerd wordt. Eerst is het wetenschappelijke discours rondom de (on)mogelijkheid van virtuele aanwezigheid en de manieren waarop onze perceptie van fysieke aanwezigheid ontstaat besproken, gevolgd door de invloed van documentatie op de betekenisgeving van een performance, en het dispositief als methode. Door de onderdelen technologie, tekst en toeschouwer in beide performances geïsoleerd te onderzoeken is er vervolgens geanalyseerd wat de individuele effecten van deze onderdelen zijn op de constructie van co-presence. Aan de hand van het besproken discours en deze analyse is er geconcludeerd dat er in The Life een nieuwe vorm van co-presence wordt gefaciliteerd waarin de afwezigheid van Abramović niet afdoet aan co-presence, maar juist de mogelijkheid voor een nieuw begrip hiervan mogelijk maakt. Aan de andere kant wordt in The Artist is Present de nadruk zo sterk gelegd op de aanwezigheid van Abramović dat de andere factoren die een rol spelen in de totstandkoming van co-presence, zoals de context van de performance en voorkennis van de toeschouwer, genegeerd worden. Er wordt geconcludeerd dat The Life door zijn virtuele natuur niet alleen een nieuwe en virtuele vorm van co-presence toont, maar ook vraagtekens zet bij de inherentie die vaak met fysieke co-presence wordt geassocieerd.