Schuld en boete: de ander

Abstract

In Het menselijk gelaat beschrijft de filosoof Emmanuel Levinas de relatie die het individu met de ander als ander heeft. Deze ander, of beter: het gelaat van deze ander, doet een appel op mij en wijst mij op de eindeloze verantwoordelijkheid die ik tegenover hem heb. Deze relatie en deze verantwoordelijkheid, zo legt Levinas vervolgens uit, zijn de basis voor het morele veld. Hier komen verschillende vraagstukken bij kijken, zoals de wrijving tussen vrijheid en verantwoordelijkheid, totaliteit en subjectiviteit en de ik-ander relatie in de maatschappij. In hoofdstuk een wordt Levinas’ filosofie van de ander onderzocht en uiteengezet.

Deze filosofie van de ander wordt gerelateerd aan de roman Schuld en boete van Dostojevski, een van de Russische schrijvers door wie Levinas’ denken is beïnvloed en naar wie hij herhaaldelijk verwijst. In deze roman is de relatie ik-ander een thema (bijvoorbeeld het gebod ‘dood mij niet’). Er bestaan belangrijke thematische gelijkenissen tussen Schuld en boete en Levinas’ filosofie. In een analyse van de roman aan de hand van Levinas wordt diens filosofie geconcretiseerd en tevens geproblematiseerd op punten van frictie. Dostojevski’s roman verkrijgt meer diepgang vanuit een filosofische benadering; de gedragingen van voornamelijk hoofdpersoon Raskolnikow worden begrijpelijker in analyse door en in confrontatie met Levinas’ filosofie van de ander.

Aangezien het een wijsgerige analyse betreft van een literaire tekst wordt hiermee de grens tussen literatuur en filosofie opgezocht, maar de noodzaak van deze scheiding wordt door onder meer Skilleås betwist en ook Van Stralen staat een wederzijdse relatie voor in plaats van een strikte scheiding tussen beide disciplines. Daarnaast blijkt uit A History of Russian Thought (Leatherbarrow & Offord) dat deze scheiding ten tijde van Dostojevski om maatschappelijke redenen niet zo scherp was. Ondanks vele visies en opvattingen omtrent een zinvolle verbinding tussen literatuur en filosofie blijkt deze verbinding in elk specifiek geval te moeten worden bekeken.

De vraag die deze scriptie wil beantwoorden is deze: Wat is volgens Levinas de relatie die ik met de ander heb en hoe kan deze relatie, in een verantwoorde verbinding tussen literatuur en filosofie, bezien worden in Schuld en boete?