Kunst als ruimtelijk instrument: Nederlandse woningcorporaties en de culturele sector [Art as spatial instrument: Dutch housing corporations as cultural actors]

Abstract

De culturele sector is de afgelopen decennia een steeds grotere rol in de ontwikkeling van steden gaan spelen, met name binnen processen zoals gentrification en in relatie met de opkomst van de creatieve klasse. Binnen Nederlandse steden nemen ook woningcorporaties een belangrijke plaats in, die in sommige steden tot wel vijftig procent van de woningvoorraad in hun bezit hebben. Dit onderzoek verkent de relatie tussen deze twee partijen, de woningcorporaties en de culturele sector. Het vraagt zich af in hoeverre woningcorporaties optreden als opdrachtgevers voor cultuur, en waarom. Aan de hand van twee casussen, Utrecht en Rotterdam, wordt ook de invloed van eventuele contextuele factoren op de totstandkoming van die relatie onderzocht. De bevindingen wijzen erop dat woningcorporaties cultuur inzetten op verschillende vlakken. Zo zijn ze betrokken bij kunst in buitenruimten, verhuren ze bedrijfsruimte - vaak onder de marktprijs - aan de culturele sector, ontwikkelen ze culturele centra en organiseren ze culturele evenementen. Dit doen ze met een aantal doelstellingen, waarvan het beïnvloeden van ruimtelijke beeldvorming en het stimuleren van sociale cohesie de meest voornaamste zijn. Significante contextuele factoren zijn, aan de hand van de casussen, onder andere de dichtheid van het corporatiebezit, de lokale woningmarkt, de verwevenheid van de corporatie met een wijk en de culturele potentie binnen en buiten de corporatie. Ook valt een een tweedeling te maken in reactieve betrokkenheid, waarbij de corporatie reageert op initiatieven van buitenaf, en proactieve betrokkenheid, waarbij de corporatie zelf initieert. Deze laatste vorm komt vaak voort uit de positie van een corporatie als gebiedsontwikkelaar.