| dc.description.abstract | Als gevolg van de klimatologische ontwikkelingen wordt voor de komende decennia een vergrote waterproblematiek verwacht, die zich met name in de laaggelegen stedelijke gebieden zal manifesteren. Het regulatief watermanagement zal ontoereikend zijn om de waterhuishoudkundige condities in kwantitatief en kwalitatief opzicht te garanderen. Om deze reden dient water een belangrijkere plaats in de ruimtelijke inrichting geboden te worden. Hiervoor zullen het watermanagement en de ruimtelijke ordening meer met elkaar moeten samenwerken. Desalniettemin wordt het waterbelang niet bij alle ruimtelijke ontwikkelingen voldoende betrokken, terwijl dat gelet op de waterproblematiek wel zou moeten gebeuren. Met name in stedelijke herstructureringsprojecten is water nog teveel een ondergeschikt belang.
Verondersteld wordt dat de positie van water bij ruimtelijke ontwikkelingen zeker kan worden gesteld wanneer de samenwerking tussen het watermanagement en ruimtelijke ordening verbetert. Enerzijds kan dit worden gerealiseerd door de toepassing van wet- en regelgeving, zoals de watertoets. Dit is niet altijd effectief en de innovativiteit binnen het ruimtelijk planningsproces gaat erdoor verloren. Aan de andere kant kunnen de kansen die zich voordoen wanneer water met ruimtelijke ontwikkelingen wordt meegekoppeld, aansturen op toenadering van water en ruimte. In dit onderzoek wordt in de context van stedelijke herstructureringsprojecten geanalyseerd in hoeverre de kansen van bepalend voor meekoppeling van water- met woonopgaven. De centrale onderzoeksvraag luidt:
In hoeverre zijn kansen van water bepalend voor meekoppeling van water- met woonopgaven in stedelijke herstructureringsprojecten?
Zoals uit dit onderzoek blijkt ligt er een wisselwerking van verschillende stimulerende en beperkende factoren ten grondslag aan de totstandkoming van de samenwerking tussen de sectoren water en ruimte (tabel).
Samenwerkingsstimulerend : Perceptie waterproblematiek als urgent; Bewustzijn gedeelde verantwoordelijkheid bij aanpak waterproblematiek; Contextueel besef bij ruimtelijke ontwikkelingen; Mogelijkheden tot integratie van belangen (i.r.t. opgaven en financiën);
Tijdige zichtbaarheid waterpartijen en waterbelang; Onderlinge communicatie; Beschikbaarheid van kennis en capaciteit; Bewustzijn kansen van water; Wil voor samenwerking onder partijen; Beschikbaarheid financiële middelen; Intersectorale samenwerking past in procesorganisatie ruimtelijke ontwikkeling; Gelijkwaardigheid partijen en belangen; Binding partijen en opgaven, bijvoorbeeld door een gemeenschappelijk gedragen einddoel
Samenwerkingsbeperkend: Perceptie water als niet urgent; Gescheiden denk- en werkculturen water en ruimte (cultureel en inhoudelijk); Prioritaire opgaven bij ruimtelijke ontwikkeling; Gebrek aan mogelijkheden tot integratie van belangen (i.r.t. opgaven en financiën); Te late doorwerking waterbelang in ruimtelijke afweging; Gebrek onderlinge communicatie; Gebrek aan kennis en capaciteit; Onderling vertrouwen Gebrek aan onderling vertrouwen; Gebrek bewustzijn kansen van water; Risicomijdend gedrag / korte termijn denken; Sluitende grondexploitatie sturend; Procesbescherming wegens doorlooptijd en kosten; Ontbreken van gelijkwaardigheid van partijen en belangen door machtsrelaties; Fragmentatie, bijvoorbeeld ingegeven door nastreven van eigen belang en machtsrelaties
Dit overzicht is grotendeels het resultaat van een maatschappelijk kader waarin de verhoudingen van de werkvelden water en ruimtelijke ordening worden uiteengezet. Aan de hand van growth management is hier een theoretisch kader voor gevormd. Growth management zoekt naar een balans tussen economische ontwikkeling en ruimtelijke kwaliteit. Door een zo optimaal mogelijke afweging tussen economie, infrastructuur, milieu en de leefomgeving te bewerkstelligen beogen beleidsmakers, in samenwerking met partijen van binnen en buiten het publiek domein, een balans te vinden in de conflicterende belangen, en mogelijk tot een meerwaarde te komen in de ruimtelijke kwaliteit. Centraal in het theoretisch kader staan de inzichten van ‘trade-offs’ en ‘incentives’. Deze onderzoeksconcepten representeren de afstemmingsprocedures voor meekoppeling, respectievelijk de kansen van water. Verondersteld wordt dat ‘incentives’ een verbindende werking kunnen hebben op ‘trade-offs’. Growth management kenmerkt zich door een open planningsproces met een niet-technisch karakter. Door bij toepassing van de theorie gebiedsgericht te werk gegaan wordt het effect van institutionele factoren op het procesverloop gereduceerd.
Door middel van twee onafhankelijke casestudies wordt de onderzoeksvraag beantwoord. Hierin staan de herstructureringsprojecten van de Poptahof (Delft) en Mariahoeve (Den Haag) centraal. De dataverzameling heeft plaatsgevonden aan de hand van semigestructureerde diepte-interviews. Daarnaast heeft een participerende observatie focus aangebracht in de afbakening van dit onderzoek. Het karakter van de analyse is exploratief.
Uit de analyse is gebleken dat in beide cases de sociale en ruimtelijke problematiek voor gemeenten en woningcorporaties de aanleiding hebben gevormd om de wijken te herstructureren. Vooral in de Poptahof wordt het (indirect) meekoppelen van water als een bruikbaar middel gezien om ruimtelijke opgaven aan te pakken. Verschillende institutionele factoren hebben dit mogelijk gemaakt. Op deze manier hebben de kansen van water een verbindende werking kunnen hebben binnen het herstructureringsproces. Bewezen is dat betrokkenheid van partijen vanuit de watersector hierbij niet per definitie noodzakelijk is. Daarnaast tonen de onderzoeksresultaten dat communicatie en netwerkrelaties van onmiskenbaar belang zijn voor de positie van water in ruimtelijke ontwikkelingen. Nadat de economische crisis is aangetreden is het in de Poptahof veel moeilijker gebleken om water te kunnen meekoppelen, waardoor kansen worden gemist. Wanneer water wordt meegekoppeld is dat hoofdzakelijk het gevolg van het kwantitatief waterbergingstekort en de toepassing van de watertoets.
In Mariahoeve is voornamelijk de waterproblematiek aanleiding voor meekoppeling van water. Een belangrijke oorzaak hiervan is de economische crisis, die in casu in een vroeger stadium van de herstructurering aantrad. Het gebrek aan financieel, en daarmee bestuurlijk, draagvlak heeft ervoor gezorgd dat de kansen van water weinig betekenis hebben. Daarbij bestaat de perceptie dat er geen duidelijke noodzaak voor meekoppeling aan te wijzen is. Dit betekent dat de ruimtelijke mogelijkheden voor meekoppeling beperkt zijn. Door onderlinge communicatieproblemen en procedurele moeilijkheden zijn sectorale verschillen niet overbrugd, met als gevolg dat de kansen van water onvoldoende worden benut. Algehele eindconclusie is dat growth management vanwege de grilligheid van meekoppeling geen volledige aansluiting biedt op meekoppelingsprocedures.
Gezien de beperkingen van dit onderzoek en het wetenschappelijk vacuüm op het gebied van stedelijk waterbeheer en ruimtelijke ordening is vervolgonderzoek noodzakelijk om de verhoudingen tussen beide sectoren beter op elkaar af te stemmen. Daarbij dient ruimtelijke planningsprocessen meer aangestuurd te worden op communicatie en het benutten van persoonlijke netwerkrelaties. Wanneer dit niet gebeurt, ondervindt de situatie met betrekking tot meekoppeling geen verbetering en zullen de kansen van water blijvend te weinig worden benut. | |
