Tussen boek & spel: Een onderzoek naar de ontwikkeling van het spelelement in lezen

Abstract

In dit onderzoek wordt gekeken naar de ontwikkeling van het spelelement in lezen. Dit wordt gedaan in een aantal stappen. Allereerst wordt er gekeken naar hoe het spelelement aanwezig is in traditioneel lezen, en hoe dit verband houdt met de narratieve immersie van de lezer. Vervolgens wordt er gekeken hoe het spelelement en de immersie zich ontwikkelen als er interactiviteit aan het leesproces wordt toegevoegd. Van analoge interactiviteit – in de vorm van bijvoorbeeld Choose Your Own Adventure-boeken – wordt de stap gemaakt naar digitale interactiviteit – in de vorm van bijvoorbeeld text-based adventures als Zork. Uiteindelijk wordt er gekeken naar de rol van digitale dragers als eReaders en de iPad in dit proces. Het onderzoek wordt besloten met een analyse van een mogelijke toekomstige vorm van het digitale lezen, waarin wordt gekeken naar de rol van het spelelement en de immersie van de lezer.

De belangrijkste conclusies van dit onderzoek zijn dat lezen absoluut elementen van spel kent, en dat deze spelelementen sterke ontwikkelingen hebben doorgemaakt. Traditioneel lezen en het digitale lezen op dedicated eReaders kent vooral sterk het spelelement van mimicry; het beleven van een gesimuleerd avontuur. Als lezen interactief en non-lineair wordt beginnen ook de spelelementen agon (competitie) en alea (kans) naast mimicry een rol te spelen. Lezers moeten keuzes maken binnen het narratief om het beste einde te bereiken, en moeten daarbij af en toe ook passief op geluk & toeval vertrouwen. Dit komt terug in analoge interactieve fictie maar bijvoorbeeld ook bij digitale leeservaringen op tabletcomputers als de iPad. Narratieve immersie is bij beide vormen van lezen een voorwaarde om deze spelelementen te ervaren, en bij interactieve fictie speelt ook strategische immersie een rol door de aanwezigheid van het competitie-element. Het rigide onderscheid dat auteurs eerder maakten tussen verschillende vormen van immersie wordt hiermee bekritiseerd, en deze nieuwe vorm van immersie wordt in dit onderzoek interactieve narratieve immersie genoemd. Overkoepelend kan gesteld worden dat de lezer feitelijk steeds meer de rol van speler aanneemt.