Het middel erger dan de kwaal. De opkomst en ondergang van de ondernemingswacht in Nederlands-Indië, 1946-1950 The cure worse than the disease. The rise and fall of the plantation guard in the Dutch East Indies, 1946-1950

Abstract

De ondernemingswacht was een para-militaire organisatie die na deTweede Wereldoorlog in Nederlands-Indië werd opgericht om de Nederlandse economische belangen, de ondernemingen (grootgrondlandbouwbedrijven), te beschermen. Dit gebeurde terwijl de Indonesische strijd voor onafhankelijkheid, uitgedragen door de Republik Indonesia, steeds heviger losbarstte. Politie en leger bleken steeds minder bij machte om de opstand het hoofd te bieden; zodoende zag de Indische overheid zich genoodzaakt haar geweldsmonopolie uit te breiden naar 'niet-militairen'. De ondernemingswacht viel onder deze laatste categorie. Ondernemingswerkers werden plots tot bewaker benoemd en bewapend; zij vulden de rangen van de ondernemingswachten, die in de loop van 1948 steeds meer de ondernemingen bevolkten en bewaakten. De wacht zou collectief in 1949 ten onder gaan en, uiteindelijk, door de nieuwe machthebbers van het onafhankelijke Indonesië worden ontbonden.

Dit onderzoek gaat in op waarom en de wijze waarop de wachten werden opgericht, wat hun doel was, hoe de praktijk voor deze wachten eruit zag en probeert daarbij twee centrale vragen te beantwoorden: a) hoe verliepen de pogingen tot professionalisering van de wachten en b) wat was hun bijdrage aan de pacificatie van de Indonesische binnenlanden (na de twee politionele actie van 1948 en 1949)? Daarbij zullen bovendien inzichten worden gegeven in het leven van de Europese leiders van de ondernemingen; de planters.