De afgrond van het niet-weten. Een analyse van Bordewijks verhaal ‘Ziel en correspondent’.

Abstract

In deze scriptie analyseer ik het verhaal ‘Ziel en correspondent’ van Ferdinand Bordewijk tekstintern. Mijn focus ligt in dit onderzoek op de bijzondere metaforische verwijzingswaarde die het verhaal rijk is: de psychomachische betekenislaag. In een psychomachisch verhaal leggen uiterlijke omgevingsfactoren de innerlijke problematiek van een hoofdpersonage bloot. Vanuit een ruimer theoretisch kader, waarin algemene Bordewijkiaanse thema’s en technieken aan bod komen, werk ik toe naar de specifieke kenmerken van ‘Ziel en correspondent’. Voorafgaand hieraan ga ik in op de bundel waar het verhaal is opgenomen: Het eiberschild (1949). In deze bundel zijn nog vier andere verhalen opgenomen, die zich alle afspelen in Den Haag. Deze stad is dan ook een overkoepelend gegeven in alle verhalen. Een ander gemeenschappelijk thema vormt het tekort van de rede, een hoofdthema in Bordewijks werk dat ook in ‘Ziel en correspondent’ zeer nadrukkelijk aanwezig is. Het zielsconflict waar het personage in dit verhaal mee worstelt krijgt gestalte door de belevenissen van twee kinderen. Deze twee kinderen hebben een bijzondere, buitenrationele relatie die aangeduid wordt met de term ‘correspondentie’. Middels deze onderbewuste relatie wordt de psychomachische laag – de manifestatie van de innerlijke problematiek van het hoofdpersonage – aangeboord.