Verloren of Verzuimd? De invloed van het nationale parlement op Europese besluitvorming

Abstract

De Europese integratie begon in de jaren vijftig met samenwerking op het gebied van Kolen en Staal tussen zes lidstaten. In de daaropvolgende decennia werd de samenwerking niet alleen uitgebreid tot 27 lidstaten maar ook verdiept en verbreed naar meerdere beleidsterreinen. Met de voortgaande Europese integratie ontstond ook meer discussie over de rol en de taak van het nationaal parlement in die samenwerking. De rol van nationale parlementen, specifiek het Nederlandse parlement, in Europese besluitvorming is de centrale focus van deze scriptie.

Nationale parlementen worden in de academische literatuur vaak omschreven als ‘losers of the integration.’ Daarnaast vatte eind jaren tachtig het idee post dat er een democratisch deficit was ontstaan door de overheveling van macht naar Europa. Dit machtsverlies op nationaal niveau werd niet gecompenseerd door een sterker Europees Parlement. Door onder andere het stijgende aantal beleidsterreinen waarop Brussel bevoegdheden kreeg, de toenemende invloed van de Europese Raad en een steeds meer technocratisch en ondoorzichtig wetgevingsproces in Brussel zou het nationaal parlement aan invloed hebben ingeboet.

Hoewel meer besluitvorming plaatsvindt op Europees niveau moeten nationale overheden nog altijd aan hun eigen parlement verantwoording afleggen. Nationale parlementen worden democratisch verkozen en verlenen door de controle van hun regering legitimiteit aan Europese besluiten. Daarnaast moeten zij verdragen en verdragswijzigingen ratificeren en Europese besluitvorming in nationale wetten omzetten. In deze scriptie wordt de stelling dat nationale parlementen de ‘verliezers’ van de Europese samenwerking zijn in twijfel getrokken.

Het onderzoek in deze scriptie richt zich op twee centrale vragen. Ten eerste de vraag in hoeverre de rol van het nationaal parlement in Europese Verdragsteksten is veranderd tussen 1950 en 2009. Ten tweede de vraag in hoeverre de invloed van het Nederlandse parlement op Europese besluitvorming in de praktijk veranderd is. Om antwoord te kunnen geven op de eerste centrale vraag worden verschillende Europese Verdragsteksten geanalyseerd. Om de invloed van het Nederlandse parlement in de praktijk te meten wordt in drie casestudies gemeten hoe zwaar de instrumenten – bijvoorbeeld Kamervragen, een motie of een amendement- zijn die de Eerste en Tweede Kamer inzetten om invloed aan te wenden.

Uit het onderzoek naar de historische ontwikkeling van de rol van het nationaal parlement in de verdragsteksten blijkt dat er duidelijk sprake is van een stijgende lijn. Van geen rol in het EGKS Verdrag via verklaringen en protocollen naar meepraten over de Grondwet, een plaats in de hoofdtekst en een gele en oranje kaart in het Verdrag van Lissabon. Het onderzoek naar de casestudies laat een gemengd beeld zien. In alle cases in de periode 1997-2010 maakt het parlement gebruik van verschillende middelen variërend van licht tot heel zwaar. Uit de resultaten van de casestudies blijkt verder dat de zwaarste middelen niet altijd de meest effectieve middelen zijn om invloed uit te oefenen.

Concluderend kan gesteld worden dat uit zowel het onderzoek naar de historische ontwikkeling als het onderzoek naar de casestudies blijkt dat het nationaal parlement niet de verliezer van de Europese integratie is. Hoewel nationale parlementen een deel van hun invloed hebben verloren door de toenemende macht van de Europese Raad, beschikken zij over voldoende instrumenten om invloed aan te wenden op nationaal niveau. Vernieuwingen zoals de gele en oranje kaart en het behandelvoorbehoud kunnen bijdragen aan meer betrokkenheid van het Nederlandse parlement. Maar uiteindelijk zit de macht niet in het instrument maar in de wijze waarop het wordt ingezet.