‘Tevreden in armoede’ De zeventiende-eeuwse Italiaanse volkstaferelen door Dirck Helmbreeker_J.Meindertsma0370525_MA_KG2025

Abstract

De zeventiende-eeuwse schilder Dirck Helmbreeker wordt in de kunsthistorie gezien als de hekkensluiter van de Bamboccianti. Deze zeventiende-eeuwse genreschilderkunst combineerde de kunst door de Italianisanten met alledaagse Italiaanse volkstaferelen. De Bambocciade door Helmbreeker kunnen echter gezien worden als een geïdealiseerde en geromantiseerde verbeelding van het Italiaanse volksleven wat een opvallend gegeven is gezien de satirische, moralistische en humoristische aard van de genreschilderkunst.

De aard van de zeventiende-eeuwse genreschilderkunst werd onder meer bediscussieerd door Svetlana Alpers, Eddy de Jongh en Hessel Miedema. De genreschilderijen door de Bamboccianti zijn echter nooit in deze discussie over de iconografische interpretatie van de zeventiende-eeuwse genreschilderijen betrokken. Terwijl de Bambocciade door de Nederlandse Helmbreeker zich zeer gepast lenen voor de iconografische interpretatie zoals gedefinieerd door Erwin Panofsky. Deze scriptie plaatst dan ook de genreschilderkunst van Dirck Helmbreeker binnen deze discussie, door te achterhalen hoe en waarom de kunstenaar het Italiaanse volksleven verbeeldt in zijn schilderijen en door te kijken naar de diepere culturele en historische betekenissen die hieraan ten grondslag liggen.

Het onderzoek is uitgevoerd aan de hand van de iconografische theorie zoals beschreven door Panofsky in Studies in Iconology: Humanistic Themes in the Art of the Renaissance uit 1983. Vanuit literatuuronderzoek van zowel primaire als secundaire bronnen, visuele analyse en de drie fases van de iconografie zijn er vier schilderijen door Helmbreeker onderzocht.

Uit het onderzoek naar de volkstaferelen door Helmbreeker is gebleken dat de kunstenaar breekt met de beeldtraditie van de Bamboccianti. De poveri worden in de genretaferelen in alledaagse situaties geplaatst, waarbij de ‘harde’ zeventiende-eeuwse boerse leefomstandigheden in de fysieke kenmerken buiten beschouwing wordt gelaten.

De breuk met de satirische en humoristische verbeelding van de lagere sociale klasse kan verklaarbaar zijn aan de hand van de religieuze overtuigingen van de schilder. Aan de hand van de opvattingen door contemporaine kunsthistorici zoals Tom Nichols en de eigentijdse religieuze opvattingen door bijvoorbeeld Daniele Bartoli, wordt de hypothese opgebracht dat de volkstaferelen door Helmbreeker juist verwijzen naar de tevreden poveri, zoals beschreven in La Poverta Contenta uit 1650.