Een diep, duister dal? Historiografie en periodisering van de Middeleeuwen in de klas (Masterscriptie Martin Averdijk)

Abstract

In deze masterscriptie wordt er door middel van een vakdidactisch ontwerponderzoek gekeken naar mogelijkheden voor geschiedenisdocenten om historiografie en periodisering te behandelen in de klas. Historiografie en periodisering zijn in staat om leerlingen de constructie van geschiedenis te la-ten inzien. De beelden en ideeën die zij over het verleden voorgeschoteld krijgen – via hun geschiedenisboeken, nieuwsberichten, sociale media of films - zijn allesbehalve vanzelfsprekend. Een historiografie die maar al te goed bewijst hoe de geschiedenis ‘gemaakt’ wordt naar de behoeften van latere tijden, is die van de Middeleeuwen. Al eeuwen kampt de periode met een slecht imago binnen de Westerse geschiedschrijving. Het idee van de Middeleeuwen als diep, duister dal tussen twee hoogtijden (de Klassieke Oudheid en Moderne Tijd) is een blijvend gevolg van de manier waarop het verleden sinds de vijftiende eeuw wordt geperiodiseerd. Bovendien dienen de ‘Duistere Eeuwen’ als een tempo-rele rechtvaardiging voor het Westerse vooruitgangsdenken. Deze scriptie heeft als doel om dit eenzijdige en polariserende narratief te doorbreken met een complete les over historiografie en daarmee de constructie van geschiedenis, met de Middeleeuwen als casus. Hieruit is de volgende onderzoeksvraag ontstaan:

Waar moet een complete les over de historiografische positie van de Middeleeuwen aan voldoen om leerlingen in bovenbouw vwo bewust te maken van de (Westerse) geschiedenis als constructie?

De les (inclusief activerende werkvorm) moet voldoen aan vijf ontwerpcriteria die zijn opgesteld op basis van een uitgebreid theoretisch kader en een verkennend vooronderzoek. De les wordt in de vorm van twee gastlessen in twee opvolgende ontwerpcycli ontwikkeld, onderzocht en uitgevoerd. De opgeleverde data wordt per gastles aan de hand van de ontwerpcriteria geanalyseerd en geëvalueerd. Deze evaluaties vormen de basis voor de discussie en conclusie. In de discussie worden de beperkingen van het onderzoek en suggesties voor het vervolgonderzoek beschreven. In de conclusie wordt er een definitief, verbeterd herontwerp van de les voorgesteld. Deze scriptie laat zien dat temporeel multiperspectivisme een geschikt middel is om de historiografische positie van de Middeleeuwen te behandelen in de klas. Er is een poging gedaan om leerlingen door middel van zogenaamde ‘temporele kaders’ naar de Middeleeuwen te laten kijken: vanuit een perspectief tussen heden en verleden (historiografisch) en het heden (contemporain). Uit dit ont-werponderzoek blijkt dat twee klassen in bovenbouw vwo (door middel van een activerende werkvorm) in staat zijn om de Middeleeuwen te bekijken vanuit drie verschillende perspectieven tussen heden en verleden, zolang er maar voldoende historische context wordt gegeven om ieder perspectief voldoende te begrijpen. Daarbij is het aan te raden om de perspectieven te koppelen aan de tien tijd-vakken. De leerlingen laten reflecteren op hun eigen, hedendaagse perspectief in hetzelfde lesuur blijkt alleen een te grote uitdaging te zijn. Leerlingen hebben meer tijd nodig om de denkstappen te maken tussen de twee eerder genoemde temporele kaders. Bovendien blijkt het eerst genoemde temporele kader al voldoende om leerlingen de constructie van geschiedenis te laten zien. Er is in elk geval een lessenserie van minimaal twee lessen nodig om leerlingen de verbanden te laten inzien tussen historiografie, periodisering en vooruitgangsdenken.