Beeldtaal in de zorg: een onderzoek naar de rol van afbeeldingen in patiëntfolders

Abstract

Ziekenhuizen zijn wettelijk verplicht om patiënten voldoende te informeren over hun behandelingen, maar een toename in het aantal laaggeletterde volwassen Nederlanders maakt dat dit lastig is. Een belangrijk medium in patiëntcommunicatie is de patiëntfolder. Er is steeds meer aandacht om deze folders, al dan niet met afbeeldingen, effectiever te maken. In de literatuur is echter nog geen overeenstemming over wanneer afbeeldingen effectief zijn. Het communicatiebureau Hendrikx Van der Spek heeft behoefte aan meer kennis over de rol van afbeeldingen in gezondheidscommunicatie om haar klanten hierover beter te informeren. In dit verkennende onderzoek ga ik daarom op zoek naar een antwoord op de vraag: Hoe kunnen afbeeldingen bijdragen aan de effectiviteit van patiëntfolders voor laaggeletterde lezers?

Onderzoeksmethodes Dit onderzoek combineert kennis vanuit de wetenschappelijke literatuur met inzichten van experts en lezers. Deelonderzoek 1 bestaat uit een focusgroep. Daarin gaan zes deelnemers met diverse expertises in gesprek over de praktijk van afbeeldingen in patiëntfolders. Zij komen samen tot een dieper inzicht in factoren die belangrijk zijn om geschikte afbeeldingen te ontwikkelen voor patiëntfolders. Deelonderzoek 2 is een lezersonderzoek waarin tien taalambassadeurs, die allemaal laaggeletterd zijn geweest, hun mening delen over twee patiëntfolders. De interviews geven een beeld over hoe lezers een patiëntfolder begrijpen en waarderen.

Bevindingen Dit onderzoek bevestigt dat afbeeldingen bij kunnen dragen aan een patiëntfolder. Afbeeldingen verduidelijken bijvoorbeeld de informatie, geven aan welke informatie het belangrijkste is, dragen bij aan de waardering voor de folder of zorgen ervoor dat patiënten in stressvolle situaties informatie beter verwerken. Dat maakt het belangrijk om altijd te overwegen om een afbeelding in een folder te plaatsen, mits er goed nagedacht is over het doel ervan. Ook blijken zowel tekst als afbeeldingen belangrijk; beide ondersteunen elkaar. Staan er geen afbeeldingen in een tekst, dan zijn lezers minder gemotiveerd om de patiëntfolder te lezen. En als er geen duidelijke uitleg bij de afbeeldingen staat, dan is er een groot risico dat deze verkeerd geïnterpreteerd worden. Hoewel afbeeldingen belangrijk zijn in patiëntfolders, merken de experts in deelonderzoek 1 op dat afbeeldingen momenteel weinig aandacht en prioriteit krijgen in de praktijk. Een helder communicatiebeleid kan bijdragen om afbeeldinggebruik de norm te maken.

Aanbevelingen Uit beide deelonderzoeken komen tientallen aanbevelingen voor makers van patiëntfolders. De belangrijkste aanbevelingen zijn deze verwerkt in een stappenplan, een keuzehulp en een checklist. De overkoepelende aanbevelingen op een rij: • Denk na over het doel van een afbeelding: Bedenk bij elk tekstdeel in een patiëntfolder wat een afbeelding kan bijdragen aan de informatie. • Maatwerk: Er bestaat geen algemene formule voor wanneer een afbeelding 'werkt'. Bedenk daarom voor iedere folder welk type afbeeldingen geschikt is. De keuzehulp in Bijlage B maakt het makkelijker om een geschikte soort afbeelding te kiezen. Met de checklist in Bijlage C controleer je of een afbeelding aan de belangrijkste voorwaarden voldoet. • Afstemmen met de lezer: Vinden lezers de afbeelding duidelijk genoeg? Dat weet je pas zeker als de folder getest is. • De tekst moet duidelijk zijn: Vermijd moeilijke woorden, afkortingen en lange zinnen en zorg ervoor dat de belangrijkste informatie goed opvalt. • Een goede samenwerking: Zorg ervoor dat een communicatieprofessional erop toeziet dat de communicatieve doelen bereikt worden in een folder, dat een illustrator afbeeldingen ontwerpt en dat een medisch expert een inhoudelijke check uitvoert.