Fundamentele rechten in een liberale democratie. Een onderzoek naar de gevolgen van het invoeren van constitutionele toetsing op de bescherming van fundamentele rechten

Abstract

Deze scriptie onderzoekt of het kabinetsvoornemen om constitutionele toetsing mogelijk te maken, zoals neergelegd in de Hoofdlijnenbrief Constitutionele Toetsing 2022, daadwerkelijk tot een versterking van fundamentele rechten tegenover de overheid zal leiden. Aan de hand van het gedachtegoed van De Tocqueville wordt het spanningsveld tussen democratie en individuele vrijheid uiteengezet, en wordt ingegaan op het hedendaagse concept van illiberale democratieën. Fundamentele rechten spelen een belangrijke rol om een liberale democratie liberaal te houden. Naast fundamentele rechten speelt ook de democratische cultuur een essentiële rol om een democratie niet te laten omslaan in een Tocquevilliaanse tirannie van de meerderheid. Het Nederlandse politieke systeem legt grote nadruk op de rol van de formele wetgever voor de bescherming van fundamentele rechten. Grondrechten hebben zo een belangrijke normatieve functie in de Nederlandse democratische cultuur. Internationaal- en Unierechtelijke bescherming van fundamentele rechten ziet vooral toe op de proportionaliteit en noodzakelijkheid van beperkingen van fundamentele rechten. De voorgestelde nationale beperkte vorm van constitutionele toetsing versterkt, mede door specifiek nationale omstandigheden, de bescherming van fundamentele rechten tegenover de overheid. Invoering van constitutionele toetsing zou zo een extra waarborg vormen voor de bescherming van fundamentele rechten, zonder dat de fundamentele rechtenbescherming die uitgaat van de democratisch gelegitimeerde wetgever (substantieel) vermindert.