Excuseren of zwijgen? Een onderzoek naar reacties op een YouTubevideo uit 2021 van NOS op 3 over het slavernijverleden en excuusdilemma.

Abstract

De discussie omtrent het al dan niet aanbieden van officiële excuses voor de rol die een organisatie of staat in het slavernijverleden heeft gespeeld, wordt ook wel het excuusdilemma genoemd. Dit kwam de afgelopen decennia ook in Nederland prominenter naar voren. Zowel de burgemeesters van de vier grootste Nederlandse steden (Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht) als minister-president Mark Rutte hebben de afgelopen twee jaren excuses aangeboden, hoewel onderzoek van I&O Research (2021) liet zien dat het merendeel van de Nederlanders het hier niet mee eens was. De media hebben uitgebreid verslag gedaan over het excuusdilemma, maar halen vooral de debatten die politiek Den Haag voert aan (Van Praag & Brants, 2014). In hoeverre sluit dat beeld aan op de daadwerkelijke visie van de natie? Dit heb ik onderzocht aan de hand van de reactiesectie onder het op 30 juni 2021 gepubliceerde YouTubefilmpje ‘Het slavernijverleden en het excuusdilemma’ van NOSop3, bestaande uit 1809 reacties van 991 gebruikers. De hoofdvraag luidde: hoe wordt een maatschappelijk discours in de reactiesectie van het YouTubefilmpje ‘Het slavernijverleden en het excuusdilemma’ van NOS op 3 gevoerd? Aan de hand van distant reading en close reading (Jockers, 2013) heb ik de reacties geanalyseerd. De analyses maakten inzichtelijk hoe een kleine groep gebruikers zeer actief deelneemt aan een vrij anoniem discours dat met name oplaait in de maanden rondom het sinterklaasfeest en Keti Koti. In reacties met zeer informeel taalgebruik geeft het gros van de gebruikers aan het niet eens te zijn met het aanbieden van excuses. Er bestaat echter een discrepantie tussen de gemiddelde reactie en de toon van de “populaire” reacties die veel zijn geliked: de veel gelikete reacties laten zich in vergelijking een stuk gematigder of zelfs positiever uit ten opzichte van het aanbieden van excuses. Kennelijk zijn gebruikers die deelnemen aan het discours door likes uit te delen, het meer met deze reacties eens. Door een digitaal discours als dit in de toekomst vaker te onderzoeken, kan men een beter begrip verwerven van de houding van burgers betreft maatschappelijke ontwikkelingen naast het geformaliseerde, geïnstitutionaliseerde debat.