| dc.description.abstract | Centraal in dit onderzoek staan voorstellingen in de vroeg zestiende-eeuwse Italiaanse en Zuid-Nederlandse schilderkunst van het thema van twee naakte, op de grond gezeten en elkaar kussende kinderen. Dit thema wordt in de literatuur vaak aangeduid als ‘Christus en Johannes als kinderen, elkaar omarmend’. Hoewel ruimschoots aandacht is besteed aan de manier waarop dit, omstreeks 1490 in Milaan door Leonardo da Vinci (1452-1519) ontwikkelde thema schilders in de Lage Landen heeft bereikt, is het tot op heden niet duidelijk wat de populariteit van dit merkwaardige motief in de Lage Landen verklaart. Vandaar dat het huidige onderzoek een zo volledig mogelijke inventarisatie bevat van kunstwerken met dit thema ten einde de invloed ervan nader te kunnen duiden. Om een verklaring te vinden voor de populariteit van het leonardeske thema is onderzoek verricht naar de betekenis ervan en naar de functie die kunstwerken met dit thema kunnen hebben gehad. De onderzoeksvraag luidt daarom als volgt: Hoe groot was de invloed van het leonardeske motief van de twee naakte, elkaar kussende kinderen, op de vroege zestiendeeeuwse schilderkunst in Italië en in de Lage Landen en hoe kan de populariteit, betekenis en functie van deze ongewone iconografie worden verklaard? Het onderzoek begint met het vaststellen van de datering van de aan Leonardo toegeschreven tekening waarop het thema zou zijn gebaseerd (afb. 1). Vervolgens zijn de in de literatuur voorgestelde visuele antieke bronnen die Leonardo kunnen hebben geïnspireerd, kritisch beschreven. Op basis van een analyse van andere uitbeeldingen van een vergelijkbaar kind motief in Leonardo’s tekeningen waarbij rekening is gehouden met de datering, is aangetoond dat Leonardo zich niet heeft kunnen laten inspireren door de antieke riviersculpturen de Nijl en de Tiber, zoals vaak is gesuggereerd. Eerder is een verband aan te tonen tussen Leonardo’s motief van de twee naakte, elkaar kussende kinderen en de beeldhouwkunst van Donatello of leden van de Della Robbia familie.Het geringe aantal Italiaanse varianten van het leonardeske thema van de twee naakte, elkaar kussende kinderen, wekt de indruk dat er voor dit thema in Italië weinig belangstelling bestond. Daarentegen zijn er talloze uitbeeldingen bekend van het Christuskind en Johannes de Doper als kind die elkaar omhelzen in de context van de Heilige Familie. Het feit dat er slechts vier Italiaanse werken bekend zijn die de naakte, elkaar kussende kinderen als hoofdonderwerp hebben in afwezigheid van de andere heilige figuren en zonder iconografische kenmerken, bevestigt dat er blijkbaar geen interesse en vraag was naar dit thema en het vermoedelijk dus geen andere, seculiere betekenis en functie van het heeft vervuld in Italië. Vermoedelijk bereikten twee van deze vier werken al snel na voltooiing de Lage Landen en lijkt het derde en vierde werk slechts een voorbereidende schets en voorbereiding voor een groter paneel te zijn. Dat zou een reden kunnen zijn waarom de navolging van het thema in Italië uitbleef. Het thema van de twee naakte, elkaar kussende kinderen kreeg echter wel veel navolging in de Lage Landen. De laatst gepubliceerde inventaris van de schilderijen die verbonden worden aan Joos van Cleve (1485-1541) en zijn atelier, zoals de oeuvrecatalogus van John Oliver Hand uit 2004, bleek niet meer actueel. Tot op heden lijken er namelijk 27 schilderijen te zijn met hetzelfde motief, die daarom stuk voor stuk aan zijn werkplaats gekoppeld kunnen worden. Uit eerder onderzoek van Micha Leeflang werd al duidelijk dat Joos van Cleve en de werknemers uit zijn atelier inspeelden op de markt en het kopiëren vergemakkelijkten door het gebruik van hulpmiddelen. Uit gegevens in primaire bronnen is geconcludeerd dat het thema tot in de late zeventiende eeuw populair was onder kunstverzamelaars in de Lage Landen. (...) | |
