Chris den Engelsman - Meer dan de som der delen: Introductie en doorwerking van het futurisme in Nederland

Abstract

Futurist zijn in Italië aan het begin van de 20ste eeuw betekende jong zijn en geïnspireerd worden door moderne iconen als de industriële stad, de machine en dynamiek. Maar ook nieuw leven blazen in wat de futuristen zagen als een statische cultuur in verval. In verschillende manifesten riepen de futuristen Italië op de last van het verleden van zich af te werpen. Vaak in een nog steeds schokkende taal waarmee werd opgeroepen tot de vernietiging van bibliotheken, musea en historische steden zoals Venetië. Onder deze uitdagende taal ging echter ook een oprechte overtuiging schuil dat het de plicht was van moderne kunstenaars om niet te dwepen met het verleden maar zich te verbinden met de snel veranderende moderne wereld om hen heen. Volgens de futuristen was de aandacht voor het moderne leven de enige manier om de oude in verval zijnde cultuur en maatschappij van Italië te revitaliseren. De moderne kunst moest aansluiting vinden bij nieuwe sensaties zoals snelheid en dynamiek. Vanuit deze overtuiging ontstond een eigen, nieuwe, futuristische kunst, die trachtte beweging, snelheid en simultaneïteit, de uiteenvallende werkelijkheid, te verbeelden.

In deze scriptie is onderzoek gedaan naar de introductie van het futurisme in Nederland in 1912 en 1913. Russolo ’s schilderij La rivolta (De opstand) was al in 1911 te zien op een van de eerste exposities van futuristische kunst in Milaan. Daarna was dit schilderij onderdeel van de reizende tentoonstelling van futuristische kunst die in februari 1912 voor het eerst te zien was bij galerie Bernheim-Jeune in Parijs. Vervolgens reisde deze tentoonstelling langs verschillende Europese steden waaronder Londen, Berlijn en Brussel, maar ook naar Den Haag, Amsterdam en Rotterdam. De tentoonstellingen in Nederland zijn vrij informeel tot stand gekomen. Daarnaast is gekeken naar de invloed van deze tentoonstellingen van futuristische kunst op de beeldende kunst in Nederland. Hiertoe is een onderscheid gemaakt tussen een visuele invloed en een meer theoretische invloed. In beide gevallen is sprake van een beïnvloeding die gekenmerkt werd door de manier waarop het futurisme in Nederland geïntroduceerd werd, namelijk via de Duitse kunst en de ideeën van Kandinsky. Veel minder aandacht was er voor specifiek futuristische kenmerken als ‘een nieuwe kunst voor een nieuwe tijd’ en de vormgeving van deze nieuwe tijd.