Hoe leer je het? De invloed van semantische factoren op de verwerving van het als persoonlijk voornaamwoord

Abstract

Het Nederlandse pronominale genussysteem is aan het veranderen; het traditionele drieledige genussysteem is aan het verdwijnen. In het traditionele genussysteem werd de vorm van het pronomen gekozen op basis van syntactische regels; het geslacht van het pronomen kwam overeen met het grammaticale geslacht van het nomen. Audring (2006ab) stelt dat het traditionele systeem wordt vervangen door een nieuw systeem dat gebruik maakt van semantisch gemotiveerde pronomina, een verschijnsel dat zij hersemantisering noemt. De vorm van het pronomen wordt volgens Audring (2006ab) gekozen op semantische kenmerken van het nomen, zoals bezieldheid [+/- animate] en telbaarheid [+/- telbaar]. Het pronomen dat verwijst naar bezielde nomina wordt gekozen op basis van het kenmerk [+/- animate] van het nomen; het pronomen komt dan overeen met het natuurlijke geslacht van het nomen. De vorm van pronomina die naar onbezielde nomina verwijzen wordt bepaald op basis van het kenmerk [+/- telbaar] van het nomen; naar telbare nomina wordt verwezen met hem en naar niet-telbare nomina met het. Het huidige scriptieonderzoek geeft inzicht in het gebruik van pronomina van Nederlands eentalige en tweetalige kinderen in de leeftijd van vier tot zes jaar. Voor eentalige kinderen geldt dat de gevonden resultaten de aanname onderbouwen dat het traditionele pronominale genussysteem aan het verdwijnen is en dat het plaats heeft gemaakt voor een semantisch genussysteem. Nederlands eentalige kinderen kiezen de vorm van het pronomen niet langer op basis van syntactische eigenschappen van het nomen, zoals [geslacht], maar op basis van semantische eigenschappen als [+/- telbaar] en [+/- animate]. Dergelijke duidelijke resultaten zijn niet gevonden voor de tweetalige kinderen. Enkel voor de Spaans-Nederlands tweetalige kinderen wordt een significante invloed van het semantische kenmerk [+/- telbaar] op de keuze voor het pronomen gemeten. Voor alle geteste tweetalige kinderen geldt dat de keuze voor de vorm van het pronomen niet bepaald wordt op basis van het semantische kenmerk [+/- animate] en/of het syntactische kenmerk [geslacht].