'Iedereen die ons kwaad deed': Constructie van het Nederlandse zelf- en heterobeeld in militaire autobiografieën over de missie in Afghanistan

Abstract

De Nederlandse missie in Afghanistan van 2002 tot 2021 kostte veel soldaten het leven en leidde tot de val van het kabinet-Balkenende IV. Daarnaast liep een recordaantal militairen PTSS op. Er zijn twijfels over de legitimiteit van de aanwezigheid van Nederland in het land vanwege een onduidelijke vijand en een vertekend missiedoel. Wegens de ellende die oorlogsvoering veroorzaakt is het relevant om het faciliterende gedachtegoed hiervoor te onderzoeken. Conflicten komen voort uit antagonistisch onderscheid tussen groepen, waarin een verharde tegenstelling is ontstaan tussen het zelfbeeld en het heterobeeld. Onderzoek naar beeldvorming in boeken is relevant vanwege de wisselwerking tussen literatuur en invloedrijke culturele fenomenen als groepsvorming en nationalisme en de rol die deze spelen in het legitimeren van oorlogsvoering. Eerder onderzoek op het gebied van representatie van nationale en culturele verschillen beperkt zich grotendeels tot Amerikaanse cultuurproducten of Nederlandse mediaberichtgeving. Om meer inzicht te krijgen in hoe Nederlandse literatuur vormgeeft aan nationale en culturele verschillen en hiermee geopolitiek geweld zoals in Afghanistan legitimeert, heb ik een imagologische analyse uitgevoerd op drie Nederlandse militaire autobiografieën over de missie in Afghanistan gedurende de periode 2006-2009. Hierbij is onderzocht welke binaire Zelf-Ander-opposities tot stand komen en met welke tekstuele strategieën deze worden gevormd. Uit de corpusanalyse konden vier Zelf-Ander-opposities worden ontwaard, namelijk de ISAF-militair versus de Talibanstrijder, de ISAF-militair versus de Afghaanse burger, Nederland versus de coalitiegenoten en de krijgsmacht versus de politiek. Binnen deze opposities wordt de Ander gedifferentieerd aan de hand van vijandelijk vuur, ideologische conventies, oriëntalistische stereotypering, humanitaire stereotypering, nationaliteit en institutionele cultuurverschillen. Daarnaast veronderstelt mijn analyse dat oorlogsvoering in dit corpus wordt gelegitimeerd op basis van een combinatie van xenofobe en paternalistische retoriek als tekstuele strategieën. Vervolgonderzoek zou kunnen uitwijzen of de bevindingen overeenkomen in Afghaanse literatuur of met een groter corpus. Aan de hand van de conclusie wordt aanbevolen om kritisch academisch onderzoek naar antagonistische beeldvorming en literaire conventies te blijven uitbreiden om waar mogelijk onnodige oorlogsvoering te kunnen voorkomen door maatschappelijke bewustwording.