Neoliberalisme? De geschiedenis van een vechtbegrip in Nederland

Abstract

Het debat rondom het begrip neoliberalisme is in Nederland een politiek beladen debat. Sinds de jaren tachtig is het semantisch veld rondom het concept hierdoor veranderd. Politieke denkers die zich over het algemeen laten verdelen over links en rechts hebben een andere opvatting over welke concepten in relatie staan tot het neoliberalisme. Daarom zijn er in de periode van 1982 t/m 2014 twee verschillende semantische velden omtrent de term tot stand gekomen. Bij de VVD gaat men uit van een semantisch veld dat doet denken aan het ordoliberalisme; de meer gematigde Duitse variant van het neoliberalisme. Dit semantisch veld bestaat uit onder andere de concepten volkomen concurrentie, prijsmechanisme, open markten en rechtstaat. Aan de linkerkant van de politiek wordt sinds de jaren negentig het semantisch veld ingevuld door concepten als kapitalisme, privatisering en eigenbelang. Sinds de jaren negentig wordt de term door politieke denkers aan de linkerzijde namelijk veelal gebruikt als socialistische strijdleus tegen politiek-economisch beleid dat als onwenselijk wordt beschouwd. Hierdoor is onder andere het onderscheid tussen de begrippen kapitalisme en neoliberalisme minder helder geworden. Doordat de linkerzijde een pejoratieve betekenis ging toekennen aan de term kwam de VVD als verondersteld neoliberale partij in het beklaagdenbankje terecht. Daarom zien we bij deze partij een ambivalente houding ten opzichte van de term in deze 32 jaar. Zo zien politieke denkers van de partij zich in de jaren tachtig niet als neoliberaal, in de jaren negentig wel en rond de Kredietcrisis bestaat het neoliberalisme ineens helemaal niet of bestond het alleen in het verleden. Politieke motivaties hebben de betekenis van de term daarom ernstig doen verwateren.