Achter de coulissen van het politieke toneel: De bijdrage van de PvdA aan de overgang van partijdemocratie naar toeschouwersdemocratie in Nederland, 1977-2002

Abstract

De huidige ontwikkelingen en crisis van de westerse democratie zijn te verklaren door middel van de theorie van Bernard Manin over de opkomst van de toeschouwersdemocratie. Volgens Manin zijn kiezers zijn gaan zweven en baseren ze hun stem tegenwoordig op persoonlijk vertrouwen in politici, concrete vraagstukken en schematische beelden van partijen en politici die in de media naar voren komen. Waar Manin politieke partijen geen agency geeft in dit proces, stelt deze studie de bijdrage van de politiek juist centraal. Specifiek is er aan de hand van de indicatoren personalisering en mediastrategieën aandacht voor de bijdrage van de Partij van de Arbeid aan de totstandkoming van de Nederlandse toeschouwersdemocratie in de verkiezingscampagnes van 1977, 1986, 1994 en 2002. Het onderzoek wijst uit dat de PvdA presidentiële campagnes introduceerde in de Nederlandse campagnevoering. De nadruk op de partijleider ging echter niet ten koste van de inhoud: lijstrekkers opereerden hoofdzakelijk vanuit hun rol als politicus die de partij-ideologie naar voren bracht. Bovenal leverde de PvdA vanaf 1994 een bijdrage aan de Nederlandse toeschouwersdemocratie door het gebruik van media-experts, een uitvoerig onderzoeksbeleid, lokale televisie en aandacht voor de twijfelende kiezer. De sociaaldemocraten inspireerden hun concurrenten om deze professionele aanpak over te nemen en stimuleerden daarmee de opkomst van de toeschouwersdemocratie. Het onderzoek laat zien dat de jaren negentig een belangrijk keerpunt vormden en draagt daarmee bij aan de wetenschappelijke kennis over de totstandkoming van de toeschouwersdemocratie, de rol van politieke partijen in dit proces en de Nederlandse context.