Waar blijft de middenmanager? Een onderzoek naar de strategische rol van team- en afdelingsleiders in het voortgezet onderwijs.

Abstract

Professionalisering in het voortgezet onderwijs is actueel. Naast het streven naar verbetering, wordt er in de sector ook gesproken over vernieuwing. De VO-raad stelt (2017a) dat eigentijds en toekomstbestendig onderwijs moet zorgen voor aansluiting bij een snel veranderende maatschappij. Dusdanige organisatieveranderingen doen een groot beroep op het aanpassingsvermogen van scholen. Een sleutelpositie is weggelegd voor de middenmanager, die in contact met leerlingen, docenten en schoolleiders verbindt en richting geeft. Deze ambitie ten aanzien van de strategische component van het schoolleiderschap wordt door meerdere partijen in de sector gedragen. Ondanks deze erkenning blijken middenmanagers niet altijd in de positie zijn om deze sleutelrol te vervullen. Middenmanagers worstelen met verschillende belangen en verwachtingen, die een enorme werkdruk met zich mee brengen. Dit onderzoek is dan ook niet gericht op de vraag of de middenmanager van belang is, noch waarom deze van belang is, maar richt zich op hoe middenmanagers in staat gesteld kunnen worden een effectieve bijdrage te leveren aan de ontwikkeldoelen van een school.

Verschillende gesprekken met team- en afdelingsleiders geven inzicht in opvattingen, drijfveren, taken en verantwoordelijkheden van het dagelijks functioneren. Enerzijds blijken middenmanagers zich in hun werkzaamheden sterk verbonden te voelen met docenten. Deze loyaliteit maakt dat team- en afdelingsleiders de neiging hebben om voor docenten door het vuur te gaan. Anderzijds worden middenmanagers gedreven door maatschappelijke idealen, en pogen via hun bijdrage iets toe te voegen aan de betreffende onderwijsprocessen. De combinatie van deze betekenissen die zij toeschrijven aan hun rol geven spanningen, waardoor de focus op school- en onderwijsdoelstellingen soms uit het oog wordt verloren.

Vervolgens is met hen gekeken hoe de strategische rol voor de middenmanagers vormgegeven kan worden en wat zij hiervoor nodig hebben. Middenmanagers willen graag verbinden, maar ervaren tegelijkertijd drempels die hen tegenhouden deze strategische rol te vervullen. Een veelgenoemde beperking betreft de eigen tijdsverdeling. Zij geven aan te moeten waken voor de waan van de dag, wat hen het gevoel geeft geen grip te hebben op de eigen werkzaamheden. Deze veronderstelling heeft geresulteerd in drie factoren die meer ruimte creëren en middenmanagers stimuleren om van deze ruimte gebruik te maken ten behoeve van het innemen van hun strategische rol. De sleutel is het voeren van gesprekken met betrokken partijen in de school en in het veld, waardoor via gezamenlijke betekenissen, samengewerkt wordt aan opbrengsten voor medewerkers, schoolorganisatie en maatschappij. Daar ligt tevens een grote opdracht voor eindverantwoordelijk schoolleiders, die vanuit hun eigen rol, middenmanagers richting en ruimte geven om zijn of haar rol in de school zo goed mogelijk te vervullen.