Tweede generatie burgerparticipatie: iedereen doet mee (?) Verklaringen voor non-participatie bij tweede generatie burgerparticipatietrajecten in kaart gebracht

Abstract

In de afgelopen decennia is in veel westerse landen, waaronder Nederland, de vraag ontstaan hoe de politieke betrokkenheid van burgers vergroot kan worden. Er werden in Nederland door diverse fora en commissies voorstellen gedaan om de representatieve democratie aan te vullen met een versterkte inbreng van burgers in beleids- en besluitvorming. Op lokaal niveau heeft zich dit in Nederland vertaald in legio voorbeelden van initiatieven waarbij gemeenten burgers directer betrekken bij lokale beleids- en besluitvorming. Dergelijke initiatieven worden ook wel tweede generatie burgerparticipatietrajecten genoemd. Wat opvalt bij dergelijke initiatieven is dat bepaalde groepen in de samenleving in mindere mate gebruik lijken te maken van de nieuwe participatiemogelijkheden. In bestaande literatuur wordt gesteld dat dergelijke trajecten vooral worden gedomineerd door hoogopgeleide en politiek vaardige burgers. De participatie van lager opgeleiden blijft daarmee achter. Daarnaast lijkt er wat betreft leeftijdscategorieën sprake van onevenredige deelname aan participatietrajecten. Zo zijn deelnemers vaak wat ouder en zijn jongeren ondervertegenwoordigd. Dit roept de vraag op waarom deze groepen in mindere mate participeren bij dergelijke burgerparticipatietrajecten. In bestaande wetenschappelijke literatuur is er nog geen antwoord op deze vraag geformuleerd. Daarom is deze vraag in deze scriptie onderzocht. Dit door motieven voor non-participatie bij burgerparticipatietrajecten in kaart te brengen. Allereerst is literatuuronderzoek verricht om de reeds bekende motieven voor non-participatie in beeld te krijgen. Vervolgens is gebruik gemaakt van een vignetmethode in combinatie met semigestructureerde interviews. Op die manier is gepoogd concreet de motieven van respondenten om niet aan burgerparticipatietrajecten mee te doen in kaart te brengen. Geconcludeerd kan worden dat er een grote variëteit is aan verklaringen waarom mensen niet meedoen aan burgerparticipatietrajecten. Toch kunnen voor bepaalde groepen afzonderlijke conclusies worden getrokken. Zo kenmerken de motieven voor non-participatie onder laagopgeleiden zich door een wantrouwen dat de overheid iets met de input van burgers zal doen. Bij specifiek laagopgeleide jongeren kwamen misvattingen over het traject als een onderscheidende verklarende factor voor non-participatie naar voren. Onder laagopgeleide niet- jongeren speelde een gebrek aan zelfvertrouwen, als gevolg van het ontbreken van specifieke (verbale) vaardigheden een rol. Hoogopgeleide jongeren onderscheiden zich door een gebrek aan zelfvertrouwen als gevolg van hun leeftijd, en het feit dat de onderwerpen die in de participatietrajecten centraal staan, ver weg staan van hun belevingswereld. Een onderscheidend motief onder hoogopgeleide niet-jongeren is een vorm van proceskritiek: niet participerende hoogopgeleide niet-jongeren kennen het proces van participatie goed, door eerdere ervaringen of door beroepsmatige ervaring. En juist op basis van deze kennis en ervaringen participeren de respondenten niet, omdat zij opmaken dat het traject geen nuttige uitkomsten zal genereren. Met dit onderzoek is een eerste aanzet gedaan richting het vinden van de oorzaken van non- participatie bij burgerparticipatietrajecten. Op die manier is wetenschappelijke kennis over non- participatie uitgebreid, en zijn er aanbevelingen geformuleerd om de participatiebereidheid onder inwoners bij tweede generatie burgerparticipatietrajecten te vergroten.