De ideale burger? Burgerschapsidealen in verkiezingsprogramma’s van de VVD, PvdA en CDA tussen 1989 en 2012

Abstract

Politieke partijen vormen de ruggengraat van de Nederlandse politiek. Met aansprekende verkiezingsprogramma’s proberen de partijen zoveel mogelijk kiezers voor zich te winnen, maar proberen ze tegelijkertijd trouw te blijven aan hun beginselprogramma. Burgerschapsidealen maken een belangrijk onderdeel uit van verkiezingsprogramma’s. Populistische partijen hebben het debat over burgerschapsopvattingen verscherpt. Dit leidt tot de hoofdvraag welke ontwikkeling het ideaal burgerschap heeft doorgemaakt in verkiezingsprogramma’s van de VVD, PvdA en CDA tussen 1989 en 2012. De hypothese is dat het jaar 2002/2003 een belangrijk omslagpunt zou zijn. De verkiezingsprogramma’s zijn onderworpen aan een discoursanalyse om te kijken welke burgerschapsidealen hierin naar voren komen. Uit deze analyse bleek dat er drie verschillende burgerschapsmodellen zijn te onderscheiden: de VVD hanteert een cultureel burgerschapsideaal, de PvdA een sociaal en het CDA een persoonlijk en maatschappelijk ideaal. Uit deze analyse bleek dat er voor migranten strengere burgerschapseisen gelden dan voor anderen. Dit komt met name naar voren bij thema’s als ‘integratie’ en ‘kennis van de Nederlandse taal en cultuur’. Partijen zitten in een voortdurend spanningsveld, omdat zij enerzijds gehoor willen geven aan de roep om fellere standpunten, maar anderzijds trouw willen blijven aan hun oorspronkelijke burgerschapsideaal. De opkomst van populistische partijen dwingt partijen om hardere standpunten in te nemen, om te voorkomen dat kiezers weglopen naar deze partijen. Deze ontwikkeling maakt onderdeel uit van een internationaal debat omtrent burgerschapsidealen dat al langer gaande is dan het jaar 2002/2003. Dit jaar vormt dan ook geen echte critical juncture. Al voor deze tijd uiten politieke partijen felle standpunten, maar het debat intensiveert wel na 2002/2003. De politieke partijen blijven ondanks hun felle uitspraken echter wel alle drie trouw aan hun oorspronkelijke burgerschapsideaal.