Dramatische Ironie in Improvisatietheater: Een dramaturgische analyse van het gebruik van dramatische ironie in Nachtgasten

Abstract

Dit bachelor eindwerkstuk heeft als doel te onderzoeken hoe het klassieke concept dramatische ironie in de improvisatietheatervorm Nachtgasten kan worden ingezet en hoe hierdoor, samen met de betrokken rol van het publiek, een nieuw begrip van dramatische ironie ontstaat. Dramatische ironie is een concept dat vaak is toegepast op klassiek toneelrepertoire, om de superieure kennis van het publiek ten opzichte van personages te analyseren. Bij dramatische ironie weet het publiek door voorkennis wat bepaalde personages in een verhaal zullen meemaken. Door dit bewustzijn beleeft het publiek op verschillende momenten en manieren een emotionele spanning. Van eenzelfde soort constructie is sprake bij de improvisatietheatervorm Nachtgasten. Tijdens een Nachtgasten-voorstelling heeft het publiek meer informatie over het te spelen verhaal dan de acteurs. Elke acteur krijgt voor zijn personage zogenaamde ‘geheimen’ mee, die voor andere acteurs verborgen blijven, terwijl het publiek de geheimen van alle personages hoort. Tijdens de improvisatievoorstelling moeten de acteurs hun geheimen op een tactisch moment vertellen, waardoor andere acteurs hierop kunnen reageren met hun geheimen. Zo ontstaan er avondvullende improvisaties, die worden vormgegeven door het vertellen van en het reageren op geheimen. Door middel van een dramaturgische analyse, waarbij dramatische ironie als analyseconcept wordt ingezet, blijkt dat het publiek bij Nachtgasten op twee manieren de rol van co-createur speelt. Ten eerste is het publiek bij Nachtgasten een co-createur omdat zij door voorkennis over het verhaal aangezet wordt om creatief mee te denken over de plotontwikkeling en zo het verhaal in gedachten mee te schrijven. Het publiek kent immers alle geheimen en deze construeren het narratief. Ten tweede vervult het publiek de rol van co-createur omdat het na de voorstelling wordt uitgenodigd om het verhaal mede te vertellen. Bij een Nachtgasten-voorstelling hoeven niet alle geheimen aan bod te zijn gekomen. Hierdoor beschikt het publiek vaak tot na de voorstelling over meer kennis dan de acteurs. Na afloop van de voorstelling krijgt het publiek de kans om deze kennis met de acteurs te delen. Ook om deze reden is het publiek maker en schrijver van de voorstelling. De toepassing van dramatische ironie op Nachtgasten laat echter een fundamenteel verschil zien tussen hoe dramatische ironie in het teksttheater en in deze theatervorm wordt ingezet. Bij Nachtgasten, in tegenstelling tot het teksttheater, staat van tevoren niet vast wanneer en hoe dramatische ironie tot uiting gaat komen. Door het plot van improvisatietheater, dat ad hoc geconstrueerd wordt, is het zelfs niet zeker dat dramatische ironie altijd volledig tot uiting komt. Vanwege al deze potentiële momenten van dramatische ironie, wat gepaard gaat met een groot netwerk van potentiële plotontwikkelingen, ontstaat er een nieuwe vorm van dramatische ironie. In dit onderzoek wordt voorgesteld om deze vorm als ‘onbegrensde dramatische ironie’ te definiëren.