Augustinus als wapen. Een onderzoek naar Coornherts gebruik van een hermeneutische discussie als polemisch middel.

Abstract

In dit eindwerkstuk staat het werk Negentich plaetsen der H. Schriftueren gheestelijck wtgheleydt ofte gheallegoriseert door Aurelium Augustinum (1585) van Dirck Volckertszoon Coornhert (1522-1590) centraal. In dit werk zijn negentig door Coornhert vertaalde citaten van Augustinus opgenomen die volgens Coornhert bewijzen dat Augustinus – in tegenstelling tot wat de gereformeerden beweerden – de Bijbel ook allegorisch heeft geïnterpreteerd. In dit onderzoek is gezocht naar een antwoord op de vraag in hoeverre Coornhert met dit werk heeft bijgedragen aan de hermeneutische discussie rond allegorie en letterlijkheid. Eerst is de rol van allegorie en letterlijkheid in de hermeneutische traditie van Augustinus tot de Reformatie onderzocht op basis van secundaire literatuur. Hieruit bleek dat Augustinus in zijn vroege werken voornamelijk allegorisch interpreteerde, terwijl hij in latere werken de Bijbel juist letterlijk uitlegde. De visie op de juiste interpretatievorm verschilde sterk door de eeuwen heen, maar over het algemeen vormde de letterlijke interpretatie de basis voor een allegorische interpretatie. Tijdens en na de Reformatie ontstond binnen gereformeerde kringen een duidelijke voorkeur voor een letterlijke bijbelinterpretatie en werd de allegorische uitleg vrijwel volledig uitgebannen. Vervolgens is onderzocht welke retorische methode Coornhert heeft gebruikt in zijn Negentich plaetsen en is geïnventariseerd uit welke werken van Augustinus Coornhert heeft geciteerd. Met die kennis zijn enkele van de geciteerde ‘plaetsen’ geanalyseerd. Dit wees uit dat Coornhert gebruikt heeft gemaakt van commonplacing en het autoriteitsargument en dat hij voornamelijk heeft geciteerd uit vroege, allegorische werken van Augustinus. Een analyse van de inleiding op het werk maakte duidelijk dat Coornhert bewust heeft gekozen voor Augustinus als bron, omdat de gereformeerden hem hoog in het vaandel hadden staan en hij hen in het hart zou raken door hem als bron aan te dragen. Dit leidde tot de conclusie dat Coornhert in Negentich plaetsen het hermeneutische debat rond allegorie en letterlijkheid heeft gebruikt als polemisch middel tegen de gereformeerde predikanten, maar dat hij verder geen eigen bijdrage heeft geleverd aan dat debat.