De uitvinding van de oeroude regionale Nederlander; De creatie van de 'authentieke Nederlander' in het Openluchtmuseum in Arnhem gedurende het Interbellum

Abstract

In dit onderzoek staat de vraag centraal hoe er in het Openluchtmuseum in Arnhem gedurende het Interbellum een beeld van het Nederlandse volk en de Nederlandse cultuur en identiteit gepresenteerd is, zowel in het museum zelf als in de presentatie van het museum. En waarom is dat juist toen op deze wijze gebeurd? Om deze vraag te beantwoorden is er gekeken naar een divers scala aan bronnen, bijvoorbeeld diverse reclame-uitingen, museumgidsen en briefwisselingen. Dit primaire bronmateriaal is geanalyseerd aan de hand van een discoursanalyse om de onderliggende betekenissen te ontrafelen en zo de herinneringscultuur in het Openluchtmuseum kritisch te bevragen. Zo zijn diverse impliciete en expliciete aannames over de Nederlandse cultuur en het Nederlandse volk in de presentatie van het Openluchtmuseum naar voren gekomen.

Uit de analyse blijkt dat er een aantal belangrijke aannames werden gedaan over de Nederlandse cultuur en het Nederlandse volk in het Openluchtmuseum. Allereerst werd de Nederlandse cultuur in een lange beschavingstraditie geplaatst. Daarnaast werd de plattelandscultuur naar voren gehaald als de plek waar nog iets te vinden was van de ‘authentieke en eeuwenoude Nederlander’. Ten derde werd de Nederlandse cultuur gepresenteerd als divers en regionaal verschillend en dit werd ten slotte gepresenteerd als een nationaal kenmerk. Deze laatste drie aspecten zouden op het punt staan om te verdwijnen en moesten daarom in het belang van het land bewaard worden in het Openluchtmuseum. Het museum presenteerde zich dan ook als een museum van landsbelang en in allerlei diverse bronnen werd een nationaal discours gebruikt. Naast een beeld van wat Nederland is, is dit nationale discours ook praktisch te verklaren. Op deze manier kon het museum tenslotte belangrijk zijn voor een grotere doelgroep om zo meer leden en bezoekers te trekken. Het museum identificeerde zich dan ook op een praktische en pragmatische manier met Nederland, maar paste de identificatie ook flexibel toe: als het beter uitkwam om een ‘Arnhems’ museum te zijn, werd het ‘Arnhemse’ benadrukt. Het pragmatische gebruik van de identificatie met Nederland hing samen met het opkomende toerisme in Nederland en het daarmee samenhangende nationalisme waarbij de nadruk werd gelegd op het mooie en bezienswaardige Nederland dat voor een massapubliek te bezoeken was.

Deze resultaten en conclusie hebben een bijdrage geleverd aan de huidige historiografie over de idealisering van het plattelandsleven en het Openluchtmuseum doordat ze hebben aangetoond dat ook praktische factoren een rol spelen als er ingezoomd wordt op één specifiek museum. Daarnaast heeft deze casestudie laten zien hoe het creëren van ‘verbeelde gemeenschappen’, zoals die door Benedict Anderson zijn geformuleerd, in de praktijk in een museum in zijn werk gaat. Het Openluchtmuseum bleek bij uitstek een museum waarbij een regionale verzameling in een nationaal kader en discours werd geplaatst en zo in het museum nationaal werd gemaakt. Ten slotte heeft deze casestudie naar het Openluchtmuseum een concreet en uitgewerkt voorbeeld gegeven van de relatie tussen de angst voor vernietiging van materiële of immateriële aspecten en de oprichting van een erfgoedinstituut zoals door Rodney Harrison is uitgewerkt.