De paradox van het partijverbod. Het Nederlandse verweer tegen antidemocratische partijen

Abstract

In dit onderzoek staat de vraag centraal wat de rol is van het concept ‘weerbare democratie’ in de parlementaire debatten die gevoerd zijn rond de verbodenverklaring van de Nederlandse politieke partijen NSB, NESB, NVU en CP’86. ‘Weerbare democratie’ gaat over de vraag hoever een democratie mag gaan om pogingen om aan haar eigen ondergang, dat wil zeggen het opheffen van de democratie via democratische middelen, te voorkomen. Het partijverbod is daar het ultieme middel voor. In Nederland zijn vier partijen verboden sinds 1945. Vergeleken met een land als Duitsland, wat gezien wordt als het ‘prototype weerbare democratie’, is dat opvallend, aangezien Duitsland slechts twee politieke partijen verbood sinds 1945. Duitsland kent echter vanaf 1945 wetgeving die het mogelijk om specifiek politieke partijen te verbieden, de Nederlandse wetgeving niet en spreekt zelfs niet van politieke partijen. Door middel van een repertoirebenadering wordt het debat omtrent de verboden van deze partijen geanalyseerd. Hieruit blijkt dat er ondanks een sterke voorkeur voor een procedurele democratieopvatting toch richting een inhoudelijke democratieopvatting wordt opgeschoven. De moeilijkheden rond de rechtszaken tegen de partijen geven het parlement een impuls om aan te dringen op verbeterde juridische gronden om politieke partijen te kunnen verbieden. Daarnaast blijkt dat een partij als de Centrumdemocraten, naar buiten toe in ieder geval, probeert te profileren als een democratische partij om een verbod te ontlopen.