'Voorwaar wij leven in ernstige tijden!' Een onderzoek naar de berichtgeving over de Spaanse griep in Nederlandse kranten

Abstract

Deze scriptie onderzoekt de manier waarop Nederlandse kranten in 1918 schreven over de uitbraak van de Spaanse griep. Met behulp van digital-humanities-tools en een theoretisch kader over mediaframing van crises analyseert dit onderzoek historische kranten uit vier ideologische stromingen geanalyseerd: liberale, socialistische, katholieke en protestantse kranten. Door distant reading van het bronnenmateriaal met behulp van programmeertaal Python zijn woordclusters opgesteld om het woordgebruik in artikelen over de Spaanse griep te visualiseren en zo de linguïstische context van het begrip Spaanse griep in verschillende kranten inzichtelijk te maken. Deze woordclusters lieten een aantal relevante verschillen zien in berichtgeving over de Spaanse griep in de verschillende kranten. De woorden uit de clusters zijn gebruikt als zoekspoor om de verschillen door close reading van krantenartikelen verder in kaart te brengen. Deze discoursanalyse is gebaseerd op een kader over framing van crises uit de mediawetenschap . De analyse toont aan dat het gebruikte mediawetenschappelijke frame niet alleen relevant is in onderzoek naar framing van crises door hedendaagse kranten, maar ook voor onderzoek naar mediaframing tijdens historische pandemieën. Uit de woordclusters en de discoursanalyse blijkt dat socialistische kranten meer dan gemiddeld aandacht gaven aan de menselijke kant van de uitbraak van de Spaanse griep. Liberale kranten legden in hun berichtgeving opvallend genoeg de nadruk op de verantwoordelijkheid van de overheid. Dit wordt verklaard door het feit dat in liberale kranten ook veel gehoor werd gegeven aan de mening van artsen en geneeskundigen. Veel medici waren kritisch over de passieve houding van de Nederlandse overheid in de bestrijding van de griep. Verder blijkt dat in het religieuze discours de Spaanse griep gezien werd als aansporing tot inkeer tot God. Vooral in katholieke kranten werd de griep gezien als teken van de eindtijd, in protestantse kranten als straf van God. Dit bevestigt de theorie dat pandemieën interessant zijn omdat ze bestaande patronen en structuren versterken en de theorie dat pandemieën geframed worden door media en daardoor bepalend zijn in het ontstaan van de publieke beeldvorming over de ziekte.