Stapsgewijs tekststructuur samenvatten: het effect van onderwijs in tekststructuur en stapsgewijs samenvatten op de kwaliteit van samenvattingen

Abstract

Uit het meest recente PISA-onderzoek blijkt dat Nederlandse scholieren slecht scoren op het gebied van hogere-orde-leesvaardigheden, zoals evalueren en reflecteren. Dat is problematisch, want leerlingen hebben deze vaardigheden nodig voor een goed tekstbegrip. Onderwijs over tekststructuur en samenvatten zou de hogere-orde-leesvaardigheden kunnen stimuleren. In dit onderzoek is gekeken in hoeverre een interventie voor vwo 4 over tekststructuren en het stapsgewijze samenvatten leidde tot betere samenvattingen. In een switching panels design kregen twee vwo 4-klassen (een experimentele groep en een controlegroep) afwisselend de interventie of regulier leesvaardigheidsonderwijs. Hun voortgang werd tweemaal gemeten met een samenvatting. Ook vulden zij een enquête in over hun waardering van de interventie, de gemakkelijkheid/nieuwigheid van het stapsgewijze samenvatten en de mogelijke bruikbaarheid bij andere vakken. Uit de resultaten bleek dat het de leerling goed lukte om het stapsgewijze samenvatten toe te passen. Wel werd er op meting 1 door beide groepen hoger gescoord dan op meting 2. Dit is waarschijnlijk te wijten aan het feit dat meting 2 een lastigere tekst was, met waarschijnlijk ook een lastigere tekststructuur (tijdsstructuur). Het bepalen van de tekststructuur was namelijk zowel de moeilijkste als de nieuwste stap voor de leerlingen. Uit de enquête bleek verder dat de leerlingen het stapsgewijze samenvatten vooral zouden willen toepassen bij de zaakvakken, zoals geschiedenis, aardrijkskunde en biologie. In het tweede deel van dit onderzoek is gekeken naar de bruikbaarheid van het stapsgewijze samenvatten voor zaakvakdocenten, door middel van een focusgroepinterview met vijf zaakvakdocenten van dezelfde middelbare school. Uit de resultaten bleek dat het stapsgewijze samenvatten vooral voor de docenten van talige zaakvakken (zoals geschiedenis) bruikbaar is. Bij de docenten van meer bèta-achtige zaakvakken (zoals biologie) was weerstand te bemerken. Zij vinden het vakspecifieke leesonderwijs meer een taak voor de docent Nederlands. Ook vinden zij een samenvatting beter als het een schematische weergave van de tekst is. Naar aanleiding van de focusgroep is een uitgebreide versie van het stapsgewijze samenvatten ontwikkeld, waarbij leerlingen kunnen kiezen voor een schematische weergave of lopende tekst als eindproduct. Daarmee wordt het stappenplan mogelijk bruikbaar voor een brede groep zaakvakdocenten. Op basis van dit onderzoek wordt geadviseerd om leerlingen uit vwo 4 de uitgebreide methode van het stapsgewijze samenvatten aan te leren. Daarnaast zou samenwerking bevorderd moeten worden tussen zaakvakdocenten en docenten Nederlands op het gebied van vakspecifiek leesonderwijs.