Spanning of harmonie? Een kwalitatief onderzoek naar de wijze waarop de pro-sociale motivatie van onderwijsinspecteurs zich verhoudt tot het werken met het Vernieuwd Toezicht

Abstract

De Inspectie van het Onderwijs werkt sinds 2017 met het ‘Vernieuwd Toezicht’. Dit betekent dat de werkwijze van de inspectie is verschoven van toezicht op onderwijskwaliteit, naar toezicht op besturen en bestuurlijke kwaliteitszorg. Deze verandering in het toezicht heeft gevolgen voor de publieke dienstverleners die het toezicht uitvoeren: de onderwijsinspecteurs. Als metagovernor of metatoezichthouder houdt de inspecteur toezicht op onderwijs door te ‘sturen op zelfsturing’. Er wordt daarom ook wel gesproken over indirect toezicht, waarmee de inspecteurs op een zekere afstand tot de scholen zijn komen te staan. De afstand tot de scholen geeft aanleiding voor een veronderstelde spanning tussen het werken met het toezicht en de motivatie van inspecteurs. Inspecteurs zijn namelijk, net zoals alle publieke dienstverleners, in meer of mindere mate in het werk gemotiveerd om bij te dragen aan een ander. Ze zijn zogezegd pro-sociaal gemotiveerd: gemotiveerd voor het belang van een ander. Pro-sociaal gemotiveerde onderwijsinspecteurs hechten waarde aan direct contact met zij die profiteren van het werk: de actoren op schoolniveau. De probleemschets die hieruit ontstaat is dat het belang van direct contact met scholen voor de pro-sociale motivatie van de inspecteur mogelijk op gespannen voet staat met het metasturen binnen het Vernieuwd Toezicht. De belangrijkste bevinding is dat er sprake is van harmonie tussen de pro-sociale motivatie van inspecteurs en het werken met het Vernieuwd Toezicht, in tegenstelling tot de veronderstelde spanning. De pro-sociale motivatie van inspecteurs gaat goed samen met het bestuursgerichte toezicht, omdat de inspecteurs ervaren dat de besturen in principe gemotiveerd zijn voor hetzelfde doel, namelijk goed onderwijs voor de leerlingen, en zij zich hiervoor willen inzetten. Voldoende gelegenheid voor interactie met scholen, een zinvolle en effectieve perceptie van het bestuursgerichte toezicht en nieuwe uitdagingen in het werk, vormen verklaringen voor de harmonie.