De mystiek der zichtbare dingen. Een cultuurhistorische benadering van de representatie van religie in de culturele tegenstelling tussen het OOsten en Westen in De stille kracht van Louis Couperus

Abstract

In de Indische roman De stille kracht (1900) van Louis Couperus is de culturele tegenstelling tussen oost en west een belangrijk en problematisch thema. Deze imaginaire tegenstelling wordt in oriëntalistisch discours vormgegeven via tegengestelde karakteriseringen, zoals Westerse ‘rationaliteit’ tegenover Oosterse ‘spiritualiteit’. Volgens Michiel Leezenberg (2012) stelt Couperus deze culturele verhouding in De stille kracht voor in gegenderde termen, waarbij het Westen mannelijk is en het Oosten vrouwelijk. De rol van religie in deze culturele tegenstelling is in de literatuur echter onderbelicht. Dit onderzoek richt zich daarom op hoe religie wordt gerepresenteerd in de culturele tegenstelling in De stille kracht en specifiek hoe het narratologische principe van focalisatie wordt toegepast om religieuze opvattingen te representeren en ideologiekritiek te leveren. Het onderzoek maakt gebruik van een cultuurhistorische contextualisering waarbij de relevante aspecten van het calvinisme, de islam en hun politieke uitwerkingen in kaart worden gebracht. Drie passages zijn geselecteerd waarbij religieuze attitudes en opvattingen van personages de focalisatie beïnvloeden en die ieder unieke elementen van de culturele tegenstelling bevatten. Deze kernpassages worden door middel van close reading in een focalisatieanalyse onderzocht en hermeneutisch uitgelegd. Uit de analyse blijkt dat focalisatie toegepast wordt om het koloniale beleid vanuit een niet-Westers perspectief te bekijken en bekritiseren, waarbij religieuze opvattingen tot uiting komen in de gedachten en handelingen van personages. De focalisatieanalyse laat zien dat de kloof tussen oost en west mede bestaat dankzij de contrasterende religieuze opvattingen. Wanneer personages met elkaar in conflict zijn, komen de religieuze levenshoudingen het duidelijkst naar voren.