Een kleine fenomenologie van het mysterie - Magritte en Merleau-Ponty in gesprek

Abstract

René Magritte en Maurice Merleau-Ponty hebben zich beiden veel beziggehouden met het concept van de onmiddellijke ervaring. Merleau-Ponty besteedde het essay Oog en Geest aan de uitwerking van zijn ideeën hierover in de concrete context van de schilderkunst; Magritte uitte na het lezen van dit essay een aantal kritiekpunten, omdat hij van mening was dat Merleau-Ponty zich onvoldoende bezighield met het mysterie dat de schilderkunst kan uitdrukken. De ervaring moet volgens Merleau-Ponty iets onmiddellijks zijn, maar in Magrittes werk lijkt dat onmogelijk wanneer we te maken hebben met een vervreemdende of mysterieuze ervaring, omdat daarbij niet alleen de zintuigen, maar ook vermogens van de rede betrokken zijn. Daarnaast is er onduidelijkheid over de beste manier om met het mysterie om te gaan: Magritte streeft naar het omarmen en behouden ervan, terwijl Merleau-Ponty schrijft over “onthullen”; een term die zou kunnen duiden op zowel het oplossen als het zichtbaar maken van het mysterie. Met deze tekst wil ik inzicht geven in de concepten die ten grondslag liggen aan de ideeën van Magritte en Merleau-Ponty over de ervaring en het mysterie, om zo tot wederzijdse verheldering te komen. Ik zoek naar een opvatting van de werkelijkheid zodanig dat deze aansluit bij de visies van beide protagonisten; gaandeweg zullen hierbij steeds grotere overeenkomsten tussen Magritte en Merleau-Ponty zichtbaar worden. Uiteindelijk geven Magrittes ideeën over de rede en de rol daarvan bij de ervaring van het mysterie aanleiding om het sensorium commune, het gemeenschappelijk zintuig zoals beschreven door Merleau-Ponty, uit te breiden tot een verzameling van zowel de zintuigen als de rede. Deze uitbreiding van de opvatting van een sensorium commune geeft ons nieuwe mogelijkheden voor de onmiddellijke ervaring van het mysterie.