De paradox van maximale vrijheid: 'Wij, de mensen, zijn Ruigoord' - De ontwikkeling van Ruigoord als utopie van 1973 tot nu

Abstract

In 1973 kraakte een groepje Amsterdamse kunstenaars, onder leiding van Gerben Hellinga en Hans Plomp, Ruigoord. Ruigoord was een dorpje onder de rook van Amsterdam dat op dat moment werd omsloten door de akkers van de Houtrakpolder. In Ruigoord had de gemeente Amsterdam de oorspronkelijke bewoners uit hun huizen verdreven om het dorp te kunnen slopen en de Amsterdamse industrie uit te breiden. Om de sloop van het dorp tegen te gaan, kraakten de kunstenaars het dorp. Ze richtten hier een alternatieve samenleving in die inging tegen de status quo. Onverwachts en ondanks de sterke politieke druk van de omliggende gemeentes bestaat Ruigoord tot op de dag van vandaag. Het dorp is sinds de kraak wezenlijk veranderd en ontwikkelde zich van een boerendorpje tot een levendige kunstenaarsvrijplaats. De vraag die centraal staat in deze scriptie luidt: Op welke wijze legitimeerden en verbeeldden de krakers van Ruigoord hun utopie door de tijd heen? Ruigoord kon namelijk blijven bestaan doordat de kunstenaars hun utopie veranderden als de omstandigheden veranderden. De krakers wisten zodoende het bestaan van hun utopie steeds opnieuw te verzekeren. Het doel van dit onderzoek is inzicht te krijgen in de ontwikkeling van Ruigoord als utopie vanaf de kraak in 1973 tot nu. Het theoretische concept van een utopie richt zich immers voornamelijk op de idealen. In dit onderzoek wordt echter de ontwikkeling van het praktische model van de utopie geanalyseerd. In Ruigoord ontstond er een spanning tussen de idealen en de verbeelding aan de ene kant en de praktijk aan de andere kant. Dit mondde uit in de paradox van maximale vrijheid, waarbinnen de Ruigoorders telkens moesten herbronnen. Om dit te onderbouwen, analyseer ik de verhaallijn van de Ruigoorders door de tijd heen middels de theorie van Maarten Hajer. Dit beslaat zowel de utopische oplossing die de krakers met de creatie van een alternatieve samenleving in Ruigoord boden, als hoe zij hun alternatieve samenleving verbeeldden, legitimeerden en in de praktijk brachten. Deze analyse komt tot stand door het gebruik van de belangrijkste archiefcollecties over Ruigoord gehuisvest in het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, te Amsterdam.